Soạn bài Bầy chim chìa vôi - Ngữ văn lớp 7 trang 11 sách Kết nối tri thức tập 1: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

Truyện Bầy chim chìa vôi của nhà văn Nguyễn Quang Thiều mang trong mình những thông điệp sâu sắc và bài học ý nghĩa. Hôm nay, EduTOPS xin giới thiệu tài liệu Soạn văn 7: Bầy chim chìa vôi, một nguồn tham khảo hữu ích dành cho các em học sinh.

Các bạn học sinh lớp 7 hãy cùng khám phá nội dung chi tiết của tài liệu dưới đây, được trình bày một cách khoa học và dễ hiểu, giúp các em nắm vững kiến thức và cảm nhận sâu sắc hơn về tác phẩm.

1. Tri thức Ngữ văn - Khám phá và làm chủ kiến thức văn học

1.1 Đề tài và chi tiết - Khám phá cốt lõi của tác phẩm văn học

- Đề tài là phạm vi đời sống được phản ánh trong tác phẩm văn học. Để xác định đề tài, ta có thể dựa vào các yếu tố như loại sự kiện được miêu tả (chiến tranh, trinh thám, phiêu lưu…), không gian được tái hiện (miền núi, nông thôn, thành thị…), hoặc loại nhân vật trung tâm (trẻ em, nông dân, người lính…). Mỗi tác phẩm thường chứa nhiều đề tài, trong đó có một đề tài chính nổi bật.

- Chi tiết là những yếu tố nhỏ nhất nhưng có vai trò quan trọng trong việc xây dựng thế giới hình tượng (thiên nhiên, con người, sự kiện…). Chúng mang lại sự sinh động, hấp dẫn và chiều sâu cho tác phẩm văn học.

1.2 Tính cách nhân vật - Khám phá đặc điểm riêng biệt của nhân vật

Tính cách nhân vật là những nét đặc trưng riêng biệt và tương đối ổn định, được thể hiện qua hành động, cách ứng xử, suy nghĩ, và cả qua mối quan hệ với các nhân vật khác. Ngoài ra, tính cách còn được phản ánh qua lời kể và nhận xét của những nhân vật xung quanh.

1.3 Văn bản tóm tắt - Nghệ thuật cô đọng thông điệp

Văn bản tóm tắt là phiên bản rút gọn của văn bản gốc, có thể được thực hiện bởi chính tác giả hoặc người đọc. Dù dung lượng nhỏ, nó vẫn phải đảm bảo phản ánh trung thực và đầy đủ nội dung cốt lõi của văn bản gốc, giúp người đọc nắm bắt thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả.

1.4 Mở rộng thành phần chính và trạng ngữ của câu bằng cụm từ - Nâng cao hiệu quả diễn đạt

Việc mở rộng thành phần chính và trạng ngữ của câu bằng cụm từ giúp câu văn trở nên giàu thông tin và sinh động hơn. Các thành phần này thường được mở rộng thông qua các cụm từ chính phụ như cụm danh từ, cụm động từ, và cụm tính từ, từ đó làm tăng tính mạch lạc và chi tiết cho câu.

2. Soạn bài Bầy chim chìa vôi - Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

2.1 Tác giả - Nguyễn Quang Thiều: Nhà thơ và nhà văn đa tài

- Nguyễn Quang Thiều (sinh năm 1957) là một trong những nhà thơ hiện đại nổi bật của Việt Nam, với phong cách sáng tạo và giàu cảm xúc.

- Không chỉ thành công trong lĩnh vực thơ ca, ông còn là một nhà văn đa dạng với nhiều tác phẩm thuộc thể loại tiểu thuyết, truyện ngắn, bút ký, và là một cây bút báo chí sắc sảo.

- Hiện nay, ông giữ chức vụ Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam và Phó Tổng thư ký thứ nhất Hội Nhà văn Á – Phi, khẳng định vị thế của mình trong nền văn học trong nước và quốc tế.

2.2 Tác phẩm - Bố cục và tóm tắt

1. Bố cục

• Phần 1. Từ đầu đến “mùa sinh nở của chúng”: Cuộc trò chuyện giữa Mon và Mên về tổ chim chìa vôi, thể hiện sự lo lắng và tình yêu thiên nhiên của hai anh em.
• Phần 2. Tiếp theo đến “ông Hảo mà đi”: Quyết định của Mon và Mên ra bờ sông để cứu bầy chim chìa vôi, thể hiện lòng dũng cảm và tình thương động vật.
• Phần 3. Còn lại: Cảm xúc và thái độ của hai anh em khi chứng kiến bầy chim chìa vôi bay lên, mang đến bài học về sự kiên cường và hy vọng.

2. Tóm tắt

Vào lúc hai giờ sáng, Mon tỉnh giấc với nỗi lo lắng cho bầy chim chìa vôi non sống gần bờ sông. Mon gọi Mên dậy và cả hai cùng trò chuyện về số phận của bầy chim. Họ quyết định ra bờ sông để đưa những chú chim vào nơi an toàn. Từ chiều hôm trước, nước sông đã dâng lên nhanh chóng, buộc chim bố và chim mẹ phải dẫn đàn con tránh nước. Những chú chim non nhảy lò cò trên đôi chân mảnh khảnh, cố gắng tìm chỗ cao hơn. Đến sáng, bầy chim đã bay lên, nhưng một con chim non yếu ớt rơi xuống như chiếc lá. Chim mẹ xòe cánh lượn quanh, kêu lên như để cổ vũ con. Khi đôi chân run rẩy của chim non chạm mặt nước, đôi cánh của nó đập một nhịp quyết định, và nó vụt bay lên cao. Mon và Mên, chứng kiến cảnh tượng ấy, đã khóc mà không hay biết, cảm nhận sâu sắc về sự kiên cường và hy vọng.

2.3 Đọc hiểu - Khám phá chi tiết và ý nghĩa sâu sắc

1. Cuộc trò chuyện của Mon và Mên về tổ chim chìa vôi

- Hoàn cảnh: Lúc hai giờ sáng, Mon tỉnh giấc và gọi anh trai Mên dậy, thể hiện sự lo lắng của cậu bé.

- Mon liên tục hỏi Mên: “Anh bảo mưa có to không?”, “Nhưng anh bảo nước sông có lên cao không?” cho thấy sự bồn chồn và lo lắng của cậu.

- Những câu hỏi liên tiếp khiến Mên bực mình: “Bảo cái gì mà bảo lắm thế”.

- Khi biết lý do, Mên cũng tỏ ra lo lắng: “Tao cũng sợ”.

- Mon kể cho Mên nghe về việc mình lén thả con cá bống mà bố đã bắt được. Mên không trách mắng mà chỉ cười khoái chí.

=> Mon và Mên đều là những đứa trẻ yêu động vật, hồn nhiên và trong sáng.

2. Hai anh em quyết định đi cứu bầy chim chìa vôi

- Mon đề nghị ra bờ sông để cứu bầy chim chìa vôi, thể hiện lòng dũng cảm và tình yêu thiên nhiên.

- Không ngại mưa gió hay nguy hiểm, hai anh em lấy đò của ông Hảo để thực hiện kế hoạch.

- Khi đến gần bờ sông, Mon và Mên lập cập tụt xuống khỏi đò. Mên quấn dây buộc đò vào người và gò lưng kéo, trong khi Mon lội bì bõm phía sau. Đến khi đưa đò về chỗ cũ, trời đã tang tảng sáng.

- Cả hai chạy ngược lên đoạn bờ sông đối diện bãi cát. Mon tiếp tục hỏi Mên xem bờ sông đã ngập hết chưa và liệu bầy chim có bay được không.

=> Những cậu bé dũng cảm, tốt bụng và đầy tình yêu thương.

3. Thái độ, cảm xúc của hai anh em khi chứng kiến cảnh bầy chim chìa vôi bay lên

- Mon và Mên đứng lặng im, không cử động, như thể thời gian ngừng trôi trong khoảnh khắc ấy.

- Khuôn mặt tái nhợt vì nước mưa bỗng rạng rỡ dưới ánh sáng ban mai. Cả hai chợt nhận ra mình đã khóc từ lúc nào không hay.

- Những giọt nước mắt lăn dài trên má, thể hiện niềm hạnh phúc và xúc động khi chứng kiến bầy chim chìa vôi non thoát khỏi hiểm nguy, bay lên bầu trời cùng chim bố mẹ.

=> Mon và Mên là những đứa trẻ giàu tình cảm, tràn đầy tình yêu thương và sự đồng cảm.

3. Soạn bài Bầy chim chìa vôi - Tóm tắt ngắn gọn và súc tích

3.1 Trước khi đọc - Khơi gợi ký ức tuổi thơ

Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Hướng dẫn giải:

- Một số trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em như:

• Chơi các trò chơi dân gian như ô ăn quan, bịt mắt bắt dê…
• Thả diều cùng các bạn.
• Ra đồng gặt lúa.
• Tắm mưa.
• Đi bắt cua, cá ngoài đồng…

- Một số từ ngữ diễn tả cảm xúc khi nghĩ về trải nghiệm đó: thích thú, vui vẻ, sung sướng…

* Tóm tắt văn bản Bầy chim chìa vôi:

Vào lúc hai giờ sáng, Mon tỉnh giấc với nỗi lo lắng cho bầy chim chìa vôi non sống gần bờ sông. Mon gọi Mên dậy và cả hai cùng trò chuyện về số phận của bầy chim. Họ quyết định ra bờ sông để đưa những chú chim vào nơi an toàn. Từ chiều hôm trước, nước sông đã dâng lên nhanh chóng, buộc chim bố và chim mẹ phải dẫn đàn con tránh nước. Những chú chim non nhảy lò cò trên đôi chân mảnh khảnh, cố gắng tìm chỗ cao hơn. Đến sáng, bầy chim đã bay lên, nhưng một con chim non yếu ớt rơi xuống như chiếc lá. Chim mẹ xòe cánh lượn quanh, kêu lên như để cổ vũ con. Khi đôi chân run rẩy của chim non chạm mặt nước, đôi cánh của nó đập một nhịp quyết định, và nó vụt bay lên cao. Mon và Mên, chứng kiến cảnh tượng ấy, đã khóc mà không hay biết, cảm nhận sâu sắc về sự kiên cường và hy vọng.

3.2 Đọc văn bản - Khám phá chi tiết và ý nghĩa

Câu 1. Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

Hướng dẫn giải:

Chi tiết được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon là câu hỏi “Anh bảo…” - anh bảo mưa có to không, nước sông có lên cao không, cái bãi cát giữa sông đã ngập chưa.

Câu 2. Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

Hướng dẫn giải:

Dự đoán 2 trường hợp:

• Trường hợp 1: Bầy chim chìa vôi non bay được vào bờ - chúng sẽ an toàn.
• Trường hợp 2: Bầy chim chìa vôi non không bay được vào bờ - chúng sẽ gặp nguy hiểm.

Câu 3. Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

Hướng dẫn giải:

- Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non đã thành công và hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông, dù trước đó có một chú chim non gặp khó khăn.

- Có 2 trường hợp:

• Trường hợp 1: Đúng như dự đoán là thành công.
• Trường hợp 2: Không như dự đoán là thất bại.

3.3 Sau khi đọc - Khám phá sâu hơn về tác phẩm

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện Bầy chim chìa vôi.

Hướng dẫn giải:

• Đề tài: Trẻ em
• Ngôi kể: Thứ ba

Câu 2. Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

Hướng dẫn giải:

• Lời của người kể chuyện: “Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi”; “Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi”
• Lời của nhân vật: “- Anh Mên ơi, anh Mên!”; “- Gì đấy? Mày không ngủ à?”

Câu 3. Điều gì khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó.

Hướng dẫn giải:

- Điều khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông: Những con chim chìa vôi non có thể chết đuối.

- Chi tiết thể hiện: Cuộc trò chuyện của hai anh em Mên, Mon lúc hai giờ sáng; Câu nói của Mon: “Em sợ những con chim chìa vôi bị chết đuối mất”/ Câu trả lời của Mên: “Tao cũng sợ”.

Câu 4. Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

Hướng dẫn giải:

- Mon đã nói với Mên việc mình lấy trộm con cá bống của bố rồi thả nó vào chỗ cống sông, Mon rủ Mên ra sông để mang chúng vào bờ.

- Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách của nhân vật Mon: trong sáng, hồn nhiên và biết yêu thương loài vật.

Câu 5. Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3). Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

Hướng dẫn giải:

- Một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3):

• “Chứ còn sao - Lúc này giọng thằng Mên tỏ vẻ rất người lớn”
• “Phải kéo vào bến chứ, không thì chết…”
• Thằng Mên quấn cái dây buộc đò vào người nó và gò lưng kéo.
• “Thằng Mên nói và ngồi thụp xuống. Nó căng mắt nhìn sát mặt sông...

- Tính cách của nhân vật Mên: sống có trách nhiệm, biết suy nghĩ thấu đáo và giàu tình yêu thương loài vật…

Câu 6. Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Chi tiết: Và bây giờ bầy chim đã bay lên. Mặt trời như lên nhanh hơn mọi ngày và mưa đã đột ngột tạnh hẳn.

- Vì: Chi tiết này đã cho thấy sức sống mãnh liệt của bầy chim chìa vôi, vẻ đẹp của thiên nhiên sau cơn mưa.

Câu 7. Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Hướng dẫn giải:

Mên và Mon khóc khi nhìn thấy bầy chim chìa vôi cất cánh bay lên, đó là giọt nước mắt của hạnh phúc và niềm vui vỡ òa.

Viết kết nối với đọc

Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Mên (ngôi kể thứ nhất).

Hướng dẫn giải:

- Lời của Mon:

Tôi và anh Mên đứng nhìn bầy chim chìa vôi non bay lên cao. Khi bình minh đã đủ để soi rọi những hạt mưa trên mặt sông, cũng là lúc dòng nước khổng lồ đã nuốt chửng phần còn lại của bãi cát. Những cánh chim chìa vôi bé bỏng đã ướt át bứt ra khỏi mặt nước, dương cao đôi cánh bay lên trời cao. Anh em tôi đứng lặng yên không nói một lời nào. Từ chiều qua, nước đã dâng lên nhanh hơn. Nước dâng lên đến đâu, chim bố và chim mẹ lại dẫn bầy con tránh nước đến đó. Những chú chim nhảy đến phần cao nhất của dải cát, nhảy lò cò trên những đôi chân mảnh dẻ chưa thật sự cứng cáp. Bỗng một con chim đuối sức. Đôi cánh của nó dừng lại, rơi như một chiếc lá, thế nhưng nó vẫn kiên cường dùng sức lực của chính bản thân mình để bay lên hòa mình với bầy đàn. Tôi vui mừng vì bầy chim non đã thực hiện được chuyến bay quan trọng của đời mình.

- Lời của Mên:

Tôi và thằng Mon đứng nhìn bầy chim bay lên cao. Chúng dương đôi cánh bay lên trời xanh. Chứng kiến cảnh đó, tôi thở phào nhẹ nhõm. Còn thằng Mon thì nhìn tôi mỉm cười. Chiều qua, nước đã dâng lên nhanh hơn. Nước dâng lên đến đâu, chim bố và chim mẹ lại dẫn bầy con tránh nước đến đó. Cứ thế, chúng tiến đến phần cao nhất của dải cát. Chúng nhảy lò cò trên những đôi chân mảnh dẻ chưa thật sự cứng cáp. Bỗng nhiên, tôi nhìn thấy một chú chim con đuối sức. Con chim mẹ đã xòe rộng đôi cánh bên đứa con rồi kêu lên. Nó dùng hết sức, bứt ra khỏi dòng nước và bay lên cao hơn cả lần cất cánh đầu tiên ở bãi cát. Hai anh em tôi vẫn đứng yên lặng nhìn theo chúng.