Tiếng gà trưa - Tác phẩm xuất sắc của nhà thơ Xuân Quỳnh

Xuân Quỳnh - một trong những nữ thi sĩ tài năng của nền văn học Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu đậm qua bài thơ 'Tiếng gà trưa'. Tác phẩm này không chỉ khắc họa tình cảm bà cháu đầy ấm áp mà còn gợi lên tình yêu quê hương, đất nước sâu nặng. Bài thơ được đưa vào chương trình Ngữ văn lớp 7, trở thành một phần không thể thiếu trong hành trình khám phá văn học của học sinh.

Hôm nay, EduTOPS xin giới thiệu đến bạn đọc những thông tin chi tiết về nhà thơ Xuân Quỳnh và kiệt tác 'Tiếng gà trưa'. Hãy cùng khám phá và cảm nhận sâu sắc hơn về tác phẩm này qua phần tài liệu dưới đây.

Tiếng gà trưa

Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ:
“Cục... cục tác cục ta”
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ

Tiếng gà trưa
Ổ rơm hồng những trứng
Này con gà mái mơ
Khắp mình hoa đốm trắng
Này con gà mái vàng
Lông óng như màu nắng

Tiếng gà trưa
Có tiếng bà vẫn mắng
- Gà đẻ mà mày nhìn
Rồi sau này lang mặt!
Cháu về lấy gương soi
Lòng dại thơ lo lắng

Tiếng gà trưa
Tay bà khum soi trứng
Dành từng quả chắt chiu
Cho con gà mái ấp

Cứ hàng năm hàng năm
Khi gió mùa đông tới
Bà lo đàn gà toi
Mong trời đừng sương muối
Để cuối năm bán gà
Cháu được quần áo mới

Ôi cái quần chéo go
Ống rộng dài quét đất
Cái áo cánh trúc bâu
Đi qua nghe sột soạt

*

Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng

Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu Tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ.

I. Đôi nét về tác giả Xuân Quỳnh

- Xuân Quỳnh (1942 - 1988), tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, là một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam.

- Quê hương của bà là làng An Khê, nằm ven thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây (nay thuộc địa phận Hà Nội).

- Xuân Quỳnh được mệnh danh là nữ hoàng thơ tình yêu của Việt Nam, với những tác phẩm thấm đẫm cảm xúc chân thành và sâu lắng.

- Thơ của bà thường khai thác những đề tài gần gũi, bình dị từ đời sống gia đình và cuộc sống thường nhật, thể hiện rõ nét những rung cảm và khát vọng của một trái tim phụ nữ đầy đằm thắm và thiết tha.

- Năm 2011, Xuân Quỳnh được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp to lớn của bà cho nền văn học nước nhà.

- Một số tác phẩm tiêu biểu của Xuân Quỳnh:

• Các tập thơ: Chồi biếc (1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Lời ru trên mặt đất (1978), Chờ trăng (1981), Tự hát (1984). Trong đó có một số bài thơ đặc biệt nổi tiếng: Thuyền và biển, Sóng, Tiếng gà trưa, Thơ tình cuối mùa thu…
• Một số tác phẩm viết cho thiếu nhi: Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi, 1981), Bầu trời trong quả trứng (thơ văn thiếu nhi, 1982)...

II. Khám phá bài thơ Tiếng gà trưa - Tác phẩm bất hủ của Xuân Quỳnh

1. Hoàn cảnh sáng tác

• Tiếng gà trưa được sáng tác trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
• Bài thơ lần đầu tiên được xuất bản trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968) của Xuân Quỳnh.

2. Thể thơ

• Bài thơ được sáng tác theo thể thơ ngũ ngôn, với mỗi câu gồm 5 chữ.
• Cách gieo vần linh hoạt, tạo nhịp điệu nhẹ nhàng, dễ nhớ.
• Hình ảnh trong bài thơ chân thực, gần gũi và đậm chất bình dị.

3. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1: Từ đầu đến “Nghe gọi về tuổi thơ”. Những rung cảm ban đầu của cháu khi nghe tiếng gà trưa.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Đi qua nghe sột soạt”. Tiếng gà trưa gợi về những kỉ niệm tuổi thơ.
• Phần 3. Còn lại. Những suy tư của người cháu từ tiếng gà trưa.

4. Nhan đề

- Tiếng gà: Âm thanh quen thuộc, gần gũi với đời sống làng quê Việt Nam.

- Tiếng gà trưa: Nguồn cảm hứng chủ đạo của tác giả, gợi nhớ về ký ức tuổi thơ.

=> Từ hình ảnh tiếng gà, tác giả nhớ về người bà tần tảo, từ đó bộc lộ tình yêu thương sâu sắc với bà và khẳng định mục đích chiến đấu cao cả.

5. Nội dung

Tiếng gà trưa đã khơi dậy những ký ức tuổi thơ đẹp đẽ và tình cảm sâu nặng giữa bà và cháu. Tình cảm gia đình ấm áp ấy đã góp phần làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương, đất nước.

6. Nghệ thuật

Thể thơ năm chữ giúp diễn đạt tình cảm một cách tự nhiên, kết hợp với các biện pháp tu từ như nhân hóa, điệp ngữ, ẩn dụ... làm nổi bật cảm xúc và hình ảnh trong bài thơ.

III. Dàn ý phân tích bài thơ Tiếng gà trưa

(1) Mở bài

Dẫn dắt, giới thiệu về tác giả Xuân Quỳnh và bài thơ Tiếng gà trưa.

(2) Thân bài

a. Những rung cảm ban đầu của cháu khi nghe tiếng gà trưa

- Hoàn cảnh: Người cháu đang trên đường hành quân, dừng chân nghỉ ngơi tại một xóm nhỏ.

- Âm thanh: Tiếng gà “Cục... cục tác... cục ta”.

- Tâm trạng: Điệp từ “nghe” kết hợp với ẩn dụ chuyển đổi cảm giác “xao động nắng trưa”, “bàn chân đã mỏi”, “trở về tuổi thơ” gợi sự bồi hồi, xúc động của nhân vật trữ tình.

=> Tiếng gà đã gợi lại những kỉ niệm tuổi thơ.

b. Tiếng gà trưa gợi về những kỉ niệm tuổi thơ

Kỉ niệm tuổi thơ bên người bà lần lượt hiện ra qua dòng hồi tưởng của người cháu:

- Hình ảnh “con gà mái mơ - mình hoa đốm trắng, con gà mái vàng - lông óng như màu nắng”: Hình ảnh quen thuộc, gần gũi ở nông thôn.

- Kỉ niệm xem trộm gà đẻ trứng bị bà mắng “Gà đẻ mà mày nhìn/Rồi sau này lang mặt” khiến đứa cháu lo lắng. Đó là những nỗi lo âu hồn nhiên rất con trẻ.

- Hình ảnh về người bà tần tảo, hy sinh:

• Bà khum soi trứng, chắt chiu từng quả để đem bán lấy tiền mua quần áo mới cho cháu.
• Mùa đông tới, trời trở lạnh, bà lại lo lắng đàn gà sẽ chết.

=> Tuổi thơ sống bên bà tuy nghèo khó nhưng tràn đầy hạnh phúc, bởi cháu luôn nhận được tình yêu thương và sự chăm sóc ân cần từ bà.

c. Những suy tư của người cháu từ tiếng gà trưa

- Ý nghĩa của tiếng gà trưa: mang theo bao kỉ niệm hạnh phúc và hình ảnh người bà tần tảo.

- Nghệ thuật điệp từ “vì”:

• “lòng yêu tổ quốc”: lòng yêu nước
• “xóm làng thân thuộc”: tình yêu quê hương
• “bà ơi cũng vì bà”: tình cảm gia đình

=> Mục đích chiến đấu cao cả và thiêng liêng của người chiến sĩ.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung sâu sắc và nghệ thuật độc đáo của tác phẩm Tiếng gà trưa.