Soạn bài Chiến thắng Mtao Mxây - Ngữ văn lớp 10 trang 19 sách Cánh Diều tập 1: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” là một phần quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 10, mang đến những bài học sâu sắc về văn hóa và lịch sử dân tộc.

EduTOPS mang đến tài liệu Soạn văn 10: Chiến thắng Mtao Mxây, cung cấp kiến thức bổ ích và chi tiết cho bạn đọc.

1. Hướng dẫn soạn bài Chiến thắng Mtao Mxây chi tiết và đầy đủ nhất

1.1 Thể loại

- Sử thi, hay còn gọi là trường ca, là thuật ngữ văn học chỉ những tác phẩm tự sự mang nội dung rộng lớn, phản ánh toàn diện đời sống cộng đồng với hình tượng trung tâm là những anh hùng, dũng sĩ tiêu biểu cho một thế giới nhất định.

- Các dân tộc thiểu số tại Việt Nam hiện vẫn lưu giữ một kho tàng sử thi dân gian phong phú và giàu giá trị văn hóa.

- Sử thi được chia thành hai loại chính:

• Sử thi thần thoại: Đẻ đất đẻ nước (Mường), Ẳm ệt luông (Thái), Cây nêu thần (Mnông)... kể về sự hình thành thế giới, nguồn gốc muôn loài, và quá trình hình thành các dân tộc cùng vùng đất cổ đại của họ.
• Sử thi anh hùng như Đăm Săn, Đăm Di, Xinh Nhã (Ê-đê), Đăm Noi (Ba-na)... tái hiện cuộc đời và chiến công của các tù trưởng anh hùng.

1.2 Tác phẩm

a. Xuất xứ

Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” được trích từ sử thi Đăm Săn, kể về cuộc chiến của Đăm Săn chống lại Mtao Mxây để giải cứu người vợ của mình.

b. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường”: Cuộc chiến giữa hai tù trưởng.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng”: Đăm Săn cùng nô lệ trở về làng.
• Phần 3. Còn lại: Cảnh ăn mừng chiến thắng.

c. Tóm tắt

Mtao Mxây, vì ghen tị với Đăm Săn có người vợ xinh đẹp, đã quyết định bắt cóc Hơ Nhị. Hắn dò xét thông tin và khi biết Đăm Săn đi vắng, liền cải trang thành khách lạ đến nhà Đăm Săn, lừa Hơ Nhị mang dao ra ngoài để bắt cóc nàng. Khi hay tin vợ bị bắt, Đăm Săn lập tức trở về, dẫn quân tấn công Mtao Mxây để giải cứu vợ. Một trận chiến ác liệt nổ ra. Rút kinh nghiệm từ Mtao Grư, Mtao Mxây mặc áo giáp kỹ càng, cầm khiên phòng thủ, không chịu giao chiến. Chỉ khi Đăm Săn đe dọa phá nhà, hắn mới chịu ra đánh.

Mtao Mxây yếu đuối và kém cỏi, trong khi Đăm Săn mạnh mẽ và tài giỏi khiến ai cũng nể phục. Mtao Mxây hoảng sợ bỏ chạy nhưng bị lao đâm vào đùi và bụng. Tuy nhiên, nhờ áo giáp, hắn không bị thương nặng. Cuộc chiến kéo dài không phân thắng bại. Đăm Săn mệt mỏi, trong cơn mơ màng, chàng được ông trời mách bảo cách tiêu diệt kẻ thù. Đăm Săn làm theo, dùng chày mòn ném trúng vành tai Mtao Mxây, khiến áo giáp rơi ra. Ngay lập tức, Đăm Săn kết liễu kẻ thù. Mtao Mxây cầu xin tha mạng, nhưng Đăm Săn kiên quyết trừng phạt kẻ ác đã hèn hạ cướp vợ người khác. Chiến thắng của Đăm Săn vang dội khắp nơi, danh tiếng chàng lừng lẫy.

1.3 Đọc hiểu

a. Trận chiến của hai tù trưởng

* Nguyên nhân của cuộc chiến: Đăm Săn khiêu chiến với Mtao Mxây vì Mtao Mxây đã cướp vợ của chàng. Điều này chứng tỏ Đăm Săn là người trọng danh dự cá nhân và cộng đồng, gắn bó với hạnh phúc gia đình và bộ tộc.

* Cuộc chiến giữa hai tù trưởng

- Thái độ của Đăm Săn và Mtao Mxây trước khi bắt đầu trận chiến:

• Đăm Săn là người khiêu chiến: “Ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đấy”, “ta sẽ lấy cái sàn hiên của nhà người ta bổ đôi”, “lấy cầu thang…ta chẻ ra kéo lửa”, “ta hun cái nhà của nhà ngươi”.

=> Thông minh, tự tin, đường hoàng, bản lĩnh và có khí phách.

• Mtao Mxây: “tay ta đang còn bận ôm vợ hai chúng ta”, “ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm”.

=> Dữ tợn nhưng sợ sệt, hèn nhát, do dự trước kẻ thù.

- Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây:

• Hiệp đấu thứ nhất: Mtao Mxây: Múa khiên như trò chơi, khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô, chạy bước cao bước thấp, chạy hết từ bãi tây sang bãi đông, tự xem mình là tướng quen đánh trăm trận, quen xéo nát đất đai thiên hạ => Mtao Mxây kém cỏi nhưng huênh hoang, khoác lác; Đăm Săn: thách Mtao Mxây múa khiên trước, lúc Mtao Mxây múa khiên Đăm Săn không hề nhúc nhích. Lúc Đăm Săn múa “Một lần xốc tới, chàng vượt qua đồi tranh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt qua đồi lồ ô. Chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây.” => Bình tĩnh, thản nhiên, tài năng và bản lĩnh.
• Hiệp đấu thứ hai: Đăm Săn đớp được miếng trầu mà Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho hắn, sức chàng như tăng lên gấp bội, múa khiên càng mạnh, càng nhanh, càng đẹp, “chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc…”. Đăm Săn đuổi theo Mtao Mxây trúng nhưng không thủng đầu. Miếng trầu là phần thưởng cho Đăm Săn, là sức mạnh của cả cộng đồng, là tấm lòng thủy chung của vợ. => Đăm Săn là người có sức mạnh phi thường và tài năng.

- Hiệp đấu thứ ba: Nhờ Trời mách kế, Đăm Săn đuổi theo và đánh thắng được Mtao Mxây. Ông Trời là hình ảnh tượng trưng cho công lý, sức mạnh trí tuệ của đấng tối cao, sự thiên vị rõ ràng đối với Đăm Săn và là lời khẳng định chính nghĩa thuộc về chàng. Đồng thời, chi tiết ông Trời còn thể hiện mối quan hệ gần gũi, gắn bó mật thiết giữa con người với thần linh.

=> Với lối mô tả song hành, ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh; bút pháp phóng đại… đã giúp chúng ta thấy Đăm Săn hơn hẳn Mtao Mxây cả về tài năng, sức lực, phong độ, phẩm chất. Sự chiến thắng của Đăm Săn làm nổi bật hình ảnh, tầm vóc của người anh hùng sử thi Đăm Săn.

- Đăm Săn cùng nô lệ trở về:

• Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và nô lệ: Đăm Săn và nô lệ đã đối đáp với nhau ba lần và mỗi lần ấy đều có sự khác nhau. Qua đó, thể hiện lòng mến phục, sự hưởng ứng tuyệt đối và lòng trung thành của mọi người dành cho Đăm Săn.
• Ý nghĩa cảnh Đăm Săn và nô lệ trở về: sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân anh hùng với quyền lợi, khát vọng của tập thể cộng đồng; thể hiện lòng yêu mến, cảm phục của toàn thể cộng đồng đối với người anh hùng, là ý chí thống nhất của toàn thể cộng đồng Ê-đê.

⇒ Sự ngưỡng mộ và tình cảm mến phục của nhân dân dành cho người anh hùng

b. Cảnh ăn mừng chiến thắng

- Lời ra lệnh mở tiệc: Thể hiện niềm tự hào và tự tin về sức mạnh, sự giàu có của thị tộc.

- Ra lệnh đánh nhiều cồng chiêng: Phản ánh niềm vui chiến thắng, sự giàu có, sung túc, và vẻ đẹp tinh thần, vật chất của tù trưởng và cả thị tộc.

- Quang cảnh nhà Đăm Săn: Tiệc lớn được tổ chức, khách khứa đông đúc, tôi tớ chật kín nhà. Tác giả dân gian sử dụng nghệ thuật phóng đại để thể hiện niềm tự hào về một bộ tộc giàu mạnh và sự đoàn kết, thống nhất của cộng đồng.

- Hình ảnh Đăm Săn: Nằm trên võng, tóc buông dài, uống không say, ăn không no, chuyện trò không chán, đôi mắt long lanh, bắp chân to bằng xà ngang…

=> Hình ảnh Đăm Săn trở thành trung tâm của bức tranh hoành tráng về cảnh chiến thắng. Chàng hiện lên với vẻ đẹp mạnh mẽ, oai hùng, lớn lao cả về hình thể, tầm vóc lẫn chiến công. Qua đó, thể hiện sự ngưỡng mộ, mến phục và tự hào của nhân dân dành cho người anh hùng của cộng đồng.

1.4 Tổng kết

- Nội dung: Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” đã khắc họa hình ảnh Đăm Săn - một người anh hùng trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và khao khát cuộc sống bình yên, thịnh vượng cho thị tộc.

- Nghệ thuật: Sử dụng ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, nhịp điệu, kết hợp phép so sánh và phóng đại để làm nổi bật vẻ đẹp của người anh hùng sử thi.

2. Hướng dẫn soạn bài Chiến thắng Mtao Mxây ngắn gọn và đầy đủ ý nghĩa

2.1 Chuẩn bị

- Tóm tắt nội dung chính: Mtao Mxây, vì ghen tị với Đăm Săn có người vợ xinh đẹp, đã quyết định bắt cóc Hơ Nhị. Hắn dò xét thông tin và khi biết Đăm Săn đi vắng, liền cải trang thành khách lạ đến nhà Đăm Săn, lừa Hơ Nhị mang dao ra ngoài để bắt cóc nàng. Khi hay tin vợ bị bắt, Đăm Săn lập tức trở về, dẫn quân tấn công Mtao Mxây để giải cứu vợ. Một trận chiến ác liệt nổ ra. Rút kinh nghiệm từ Mtao Grư, Mtao Mxây mặc áo giáp kỹ càng, cầm khiên phòng thủ, không chịu giao chiến. Chỉ khi Đăm Săn đe dọa phá nhà, hắn mới chịu ra đánh. Mtao Mxây yếu đuối và kém cỏi, trong khi Đăm Săn mạnh mẽ và tài giỏi khiến ai cũng nể phục. Mtao Mxây hoảng sợ bỏ chạy nhưng bị lao đâm vào đùi và bụng. Tuy nhiên, nhờ áo giáp, hắn không bị thương nặng. Cuộc chiến kéo dài không phân thắng bại. Đăm Săn mệt mỏi, trong cơn mơ màng, chàng được ông trời mách bảo cách tiêu diệt kẻ thù. Đăm Săn làm theo, dùng chày mòn ném trúng vành tai Mtao Mxây, khiến áo giáp rơi ra. Ngay lập tức, Đăm Săn kết liễu kẻ thù. Mtao Mxây cầu xin tha mạng, nhưng Đăm Săn kiên quyết trừng phạt kẻ ác đã hèn hạ cướp vợ người khác. Chiến thắng của Đăm Săn vang dội khắp nơi, danh tiếng chàng lừng lẫy.

- Nhân vật chính: Đăm Săn, Mtao Mxây. Nhân vật được khắc họa qua ngoại hình và hành động.

- Biện pháp nghệ thuật nổi bật: Sử dụng phép so sánh và phóng đại để làm nổi bật hình ảnh và tính cách nhân vật.

- Người kể chuyện: Ngôi thứ ba, tách biệt với lời thoại của nhân vật.

2.2 Đọc hiểu

Câu 1. Màu sắc văn hóa Tây Nguyên thể hiện qua các yếu tố nào?

Hướng dẫn giải:

Màu sắc văn hóa Tây Nguyên thể hiện qua kiến trúc của nhà Mtao Mxây:

• Đầu sàn đẽo hình Mặt Trăng.
• Đầu cầu thang đẽo hình chim ngói.
• Cầu thang rộng một lá chiếu.

Câu 2. Chú ý chi tiết miêu tả ngoại hình Mtao Mxây.

Hướng dẫn giải:

Ngoại hình của Mtao Mxây được miêu tả:

• Khiên hắn tròn như đầu cú, gươm óng ánh như cái cầu vồng.
• Trông dữ tợn như một vị thần.
• Đóng một cái khố sọc gấp bỏ múi, mặc một cái áo dày nút.
• Dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo.

Câu 3. Chú ý biện pháp nghệ thuật được sử dụng để miêu tả hình ảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.

Hướng dẫn giải:

Biện pháp tu từ phóng đại:

• Đăm Săn rung khiên múa; Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh; Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô…
• Mtao Mxây: Bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông; Vung dao chém phập một cái, nhưng chỉ vừa trúng cái chão cột trâu…

Câu 4. Chú ý chi tiết ông trời giúp đỡ Đăm Săn.

Hướng dẫn giải:

Chàng vừa chạy vừa ngủ, mộng thấy ông Trời. Đăm Săn bừng tỉnh, làm theo lời của ông Trời: chộp ngay một cái chày mòn, ném trúng vành tai kẻ địch…

=> Ông Trời là hình ảnh tượng trưng cho công lý, sức mạnh trí tuệ của đấng tối cao, sự thiên vị rõ ràng đối với Đăm Săn và là lời khẳng định chính nghĩa thuộc về chàng. Đồng thời, chi tiết ông Trời còn thể hiện mối quan hệ gần gũi, gắn bó mật thiết giữa con người với thần linh.

Câu 5. Lời nói và hành động của dân làng cho biết tình cảm của cộng đồng đối với tù trưởng Đăm Săn như thế nào?

Hướng dẫn giải:

Lời nói và hành động của dân làng cho biết tình cảm của cộng đồng đối với tù trưởng Đăm Săn: tin tưởng, tự hào và ngưỡng mộ.

Câu 6. Tưởng tượng không khí ăn mừng của dân làng đối với chiến thắng của Đăm Săn.

Hướng dẫn giải:

• Tiếng chiêng vang lên để mừng chiến thắng.
• Quang cảnh nhà Đăm Săn: mở tiệc to, khách đông nghịt, tôi tớ chật ních cả nhà.

Câu 7. Chú ý vẻ đẹp kì vĩ, phi thường của người anh hùng Đăm Săn.

Hướng dẫn giải:

Hình ảnh Đăm Săn: Nằm trên võng, tóc thả trên, uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán, đôi mắt long lanh, bắp chân to bằng xà ngang…

=> Hình ảnh Đăm Săn hiện lên đẹp một cách mạnh mẽ, oai hùng, có sự lớn lao cả về hình thể, tầm vóc lẫn chiến công.

Câu 8. Chú ý nghệ thuật miêu tả nhân vật Đăm Săn.

Hướng dẫn giải:

Nghệ thuật miêu tả nhân vật Đăm Săn: so sánh, cường điệu.

2.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. Chỉ ra những sự kiện chính, lời người kể chuyện, lời nhân vật trong văn bản Chiến thắng Mtao Mxây.

Hướng dẫn giải:

- Sự kiện chính:

• Trận chiến của Đăm Săn và Mtao Mxây.
• Đăm Săn chiến thắng trở về.
• Cảnh ăn mừng chiến thắng.

- Lời người kể chuyện: Những lời giới thiệu về không gian, tính cách hay hành động của nhân vật.

- Lời của nhân vật: lời thoại của Đăm Săn, Mtao Mxây.

Câu 2. Nhân vật người anh hùng Đăm Săn được miêu tả với những đặc điểm nổi bật nào? Chỉ ra những chi tiết cho thấy sự đối lập giữa Đăm Săn với Mtao Mxây.

Hướng dẫn giải:

- Đặc điểm của người anh hùng Đăm Săn: Khỏe mạnh, dũng cảm, tài năng.

- Sự đối lập giữa Đăm Săn với Mtao Mxây:

• Đăm Săn: tự tin, quyết liệt với sức mạnh phi thường và được dân làng kính nể, yêu quý.
• Mtao Mxây: sợ hãi, do dự với sự yếu ớt, hèn nhát và bị dân làng căm ghét, không tin tưởng.

Câu 3. Nêu và phân tích tác dụng của một biện pháp nghệ thuật tiêu biểu trong văn bản (ví dụ: so sánh, phóng đại, đối lập, tương phản,...).

Hướng dẫn giải:

- Ví dụ: "Bà con xem, chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. Cả một vùng nhão ra như nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng. Ếch nhái dưới gầm nhà, kì nhông ngoài bãi thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm. Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu trông sao mà vui thế!"

- Biện pháp được sử dụng: phóng đại.

- Tác dụng: cho thấy không khí hết sức vui tươi, rộn ràng của khung cảnh ăn mừng sau chiến thắng của Đăm Săn.

Câu 4. Hãy làm sáng tỏ một đặc điểm nổi bật của thể loại sử thi được thể hiện trong đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây.

Hướng dẫn giải:

- Nhân vật: Đăm Săn là người anh hùng có tài năng, sức mạnh phi thường; đại diện cho một cộng đồng dân tộc.

- Sự kiện: kể về cuộc đời của một người anh hùng (Đăm Săn)

- Không gian và thời gian: gắn liền với lịch sử cộng đồng của người tù trưởng giàu mạnh, uy danh lẫy lừng là Đăm Săn và cộng đồng của tù trưởng Mtao Mxây.

Câu 5. Phân tích một số câu nói và hành động của dân làng trước chiến thắng của Đăm Săn để làm rõ tình cảm của cộng đồng Ê-đê đối với người anh hùng.

Hướng dẫn giải:

- Lời nói của dân làng: “Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?”; “Không đi sao được! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cà hoang, người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa!”

=> Khâm phục, mong muốn được đi theo Đăm Săn.

- Hành động của dân làng:

• Tôi tớ của Mtao Mxây “Đoàn người đông như bầy cà tong, mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước….”: Ngưỡng mộ, cảm phục vị tù trưởng tài năng, dũng cảm.
• Tôi tớ của Đăm Săn “… Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu trông sao mà vui thế!”: Vui mừng khi tù trưởng chiến thắng trở về, buôn làng được mở mang thêm, ngày càng đông vui và giàu mạnh.

Câu 6. Đoạn trích phản ánh và ca ngợi điều gì? Điều ấy có còn ý nghĩa với cuộc sống hôm nay không? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây phản ánh khát vọng của cộng đồng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc; đồng thời ca ngợi Đăm Săn - một con người trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc.

- Điều ấy vẫn còn giá trị cho đến ngày nay vì phản ánh được những giá trị tư tưởng to lớn của một cộng đồng dân tộc.

Câu 7. Hãy thể hiện cảm nhận của em về trận chiến đấu giữa Đăm Săn và Mtao Mxây bằng cách vẽ một bức tranh hoặc một đoạn văn miêu tả (khoảng 8 - 10 dòng).

Hướng dẫn giải:

Trận chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây đầy kịch tính, với ba hiệp đấu. Ở hiệp đầu tiên, Mtao Mxây múa khiên như trò chơi, khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô, chạy bước cao bước thấp, chạy hết từ bãi tây sang bãi đông, tự xem mình là tướng quen đánh trăm trận, quen xéo nát đất đai thiên hạ. Còn Đăm Săn thì thật mạnh mẽ, dứt khoát: “Một lần xốc tới, chàng vượt qua đồi tranh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt qua đồi lồ ô. Chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây.” Đến hiệp thứ hai, Đăm Săn đớp được miếng trầu mà Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho hắn, sức chàng như tăng lên gấp bội, múa khiên càng mạnh, càng nhanh, càng đẹp, “chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc…”. Đăm Săn đuổi theo Mtao Mxây trúng nhưng không thủng đầu. Ở hiệp cuối cùng, nhờ Trời mách kế, Đăm Săn đuổi theo và đánh thắng được Mtao Mxây. Với cuộc giao chiến này, chúng ta thấy được Đăm Săn là người bản lĩnh, tài năng còn Mtao Mxây thì kém cỏi, hèn nhát.