Phân tích bài thơ Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm - Dàn ý chi tiết và 6 bài văn mẫu đặc sắc

Văn mẫu lớp 10: Phân tích bài thơ Chiếc lá đầu tiên cung cấp 5 bài văn mẫu xuất sắc, đầy cảm xúc cùng hướng dẫn viết chi tiết. Những bài văn này sẽ là nguồn tài liệu quý giá, giúp học sinh nắm vững kỹ năng phân tích và đánh giá tác phẩm thơ một cách sâu sắc và sáng tạo.

Chiếc lá đầu tiên là một tác phẩm thơ đặc sắc, với hình ảnh thơ giàu cảm xúc và ý nghĩa. Bài thơ đã chạm đến trái tim của nhiều thế hệ độc giả, tái hiện sống động những kỷ niệm đẹp đẽ về thời học trò, từ tình bạn đến tình thầy trò. Để khám phá thêm nhiều bài văn hay, mời các bạn ghé thêm chuyên mục Văn 10 Chân trời sáng tạo.

Dàn ý phân tích Chiếc lá đầu tiên

1. Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

2. Thân bài:

2.1. Phân tích bài thơ:

a. Chủ đề, cảm xúc chủ đạo của tác phẩm:

- Chủ đề của tác phẩm: tình yêu đối với mái trường.

- Cảm xúc chủ đạo: nỗi nhớ da diết của nhân vật trữ tình về tuổi học trò đã qua.

- Ý nghĩa nhan đề:

• "Chiếc lá đầu tiên" tượng trưng cho sự bắt đầu của một tình yêu chớm nở, cho những kỉ niệm đầu tiên.
• Hình ảnh lúc ban đầu sẽ để lại cho con người những kỉ niệm, dấu ấn khó phai.

b. Phân tích, đánh giá chủ đề và tính độc đáo của những phương tiện ngôn ngữ được sử dụng:

* Nỗi nhớ về thuở ấu thơ:

- Hai câu thơ đầu là cảm xúc của nhân vật trữ tình về khoảng thời gian tươi đẹp với nhân vật "em":

• "Em thấy không, tất cả đã xa rồi": thể hiện sự tiếc nuối về khoảng thời gian đã xa, về quá khứ tươi đẹp ngày ấy.
• "Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ": biện pháp nhân hóa "tiếng thở" kết hợp với từ "rất khẽ" gợi liên tưởng về sự chuyển động vô cùng nhẹ của thời gian, dường như thời gian trôi qua rất nhanh.

- Câu thơ "tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế" gợi ra sự trôi chảy của thời gian. Tuổi thơ là khoảng thời gian tươi đẹp, một đi không trở lại => Thể hiện sự hoài niệm, tiếc nuối của nhân vật trữ tình.

- Hình ảnh gắn liền với tuổi học trò "hoa súng tím", "chùm phượng hồng", "tiếng ve", :

• "Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say": trong đôi mắt của nhân vật trữ tình, bông hoa súng mang đến cảm giác say đắm, thích thú.
• "Chùm phượng hồng yêu dấu ấy rời tay": hoa phượng nở báo hiệu một năm học chuẩn bị kết thúc => Gợi ra cảm giác bồi hồi, nhớ thương một thời "yêu dấu" đã qua.
• "Tiếng ve": âm thanh đặc trưng của mùa hạ, cũng là mùa chia tay mái trường, thầy cô. Biện pháp nhân hóa "con ve tiên tri vô tâm báo trước" đã cho thấy sự bàng hoàng, tiếc nuối đến ngỡ ngàng của nhân vật trữ tình.

=> Dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình đang trôi về mùa hè năm ấy, về lần đầu mình biết yêu.

- "Có lẽ một người cũng bắt đầu yêu": Những rung động đầu đời của học trò.

* Nỗi nhớ bạn bè và thầy cô năm xưa:

- Điệp cấu trúc "Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu" => Nhấn mạnh vào cảm xúc mãnh liệt, dâng trào của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường cũ.

- "Một lớp học bâng khuâng màu xanh rủ": diễn tả tâm trạng luyến tiếc, nhớ thương của nhân vật trữ tình.

- "Sân trường đêm - Rụng xuống trái bàng đêm": Không gian tĩnh lặng bị xao động bởi trái bàng rụng xuống.

- Điệp cấu trúc "nỗi nhớ" diễn tả ấn tượng sâu đậm về kỉ niệm tuổi học trò, đỉnh điểm của sự xúc động và nỗi nhớ.

- Ở khổ thứ tư có sự thay đổi về cách xưng hô:

• "Anh": gửi gắm tâm tư, tình cảm với "em".
• "Tôi": chia sẻ cảm xúc với "bạn", với tất cả mọi người, trong đó có "em".

=> Đại từ nhân xưng "ta", "tôi", "anh" thực chất vẫn là một, đó là chủ thể trữ tình trong các mối quan hệ khác nhau.

- Câu hỏi tu từ "Bạn có nhớ trường nhớ lớp, nhớ tên tôi": nhân vật trữ tình hỏi "bạn", hỏi mọi người liệu có còn nhớ đến mái trường, nhớ đến mình hay không.

- Ở khổ thơ thứ 5, tác giả dẫn nguyên văn lời thoại nhằm thể hiện cảm xúc theo lối gián tiếp.

=> Tác giả đan xen các mẩu đối thoại vào mạch trữ tình, kết hợp giữa biểu cảm gián tiếp và trực tiếp khiến cho lời thơ trở nên linh hoạt, kỉ niệm càng được khắc họa rõ nét, đáng nhớ hơn.

- Điệp cấu trúc "Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào", điệp ngữ "cứ xúc động, cứ xôn xao biết mấy" nhấn mạnh vào cảm xúc da diết, trào dâng của nhân vật trữ tình, đồng thời tạo nhạc điệu xao xuyến cho bài thơ.

- Câu thơ "Mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy": sự vận động của thời gian từ cuối đông đầu xuân sang đến hè => Diễn tả sự trôi chảy của thời gian.

- "Trên trán thầy, tóc chớ bạc thêm": niềm mong ước của chủ thể trữ tình khi chứng kiến người thầy của mình đã già đi theo năm tháng.

* Cảm xúc tiếc nuối của nhân vật trữ tình về một thời đã qua:

- "Thôi đã hết": không còn những tháng ngày học tập dưới mái trường mến yêu với những trò đùa tinh nghịch "tóc trắng ngủ quên", "cầm dao khắc lăng nhăng trên bàn ghế cũ".

- Hai câu thơ "Em đã yêu anh, anh đã xa rồi/ Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi": diễn tả sự xa cách, chia lìa.

- "Không thấy trên sân trường - chiếc lá buổi đầu tiên": nhân vật trữ tình bày tỏ niềm thương nhớ, nuối tiếc về những kỉ niệm lần đầu, về thuở ban đầu mới yêu.

2.2. Đánh giá:

a. Nội dung:

- Bài thơ thể hiện nỗi nhớ thương da diết và niềm khắc khoải của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường xưa, thầy cô, bạn cũ.

- Đồng thời, khơi gợi cho người đọc những kỉ niệm tươi đẹp, trong sáng, hồn nhiên thuở học trò.

b. Nghệ thuật:

- Hình ảnh gần gũi, thân thuộc.

- Từ ngữ giàu sức gợi hình, gợi cảm.

- Biện pháp tu từ: so sánh, nhân hóa, điệp ngữ độc đáo.

3. Kết bài: Khẳng định giá trị của tác phẩm.

Chiếc lá đầu tiên phân tích

Khó có thể quên được giọng thơ vừa đằm thắm vừa mãnh liệt khi diễn tả bản tình ca của mình với chủ đề gắn bó với bao thế hệ học trò. Đó chính là Hoàng Nhuận Cầm. Bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” của ông đã khẳng định tên tuổi của mình trong làng thơ Việt. Tác giả đã thành công trong việc khắc họa vẻ đẹp của cấu tứ và hình ảnh một cách tinh tế và sâu sắc.

Vẻ đẹp của cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ bắt nguồn từ những kỉ niệm thời học sinh. Nỗi nhớ về mùa hè, những kỉ niệm đẹp bên mái trường giờ chỉ còn là những hồi ức xa xôi. Những hình ảnh rực rỡ của năm tháng ấy giúp ta cảm nhận được giá trị quý báu của tuổi thơ giản dị. Câu thơ “Em thấy không, tất cả đã xa rồi” thể hiện sự nhận thức về sự thay đổi và mất mát trong cuộc sống. “Đã xa rồi” gợi nhắc về quá khứ, những kí ức đã lùi vào dĩ vãng. Hình ảnh “tiếng thở của thời gian” tượng trưng cho sự trôi qua nhẹ nhàng, khó nắm bắt. Câu thơ mang đến cảm giác tiếc nuối về tuổi thơ đã qua, sự trưởng thành và biến đổi của thời gian. “Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say” tượng trưng cho vẻ đẹp giản dị mà say đắm. “Mắt mê say” gợi lên sự hồn nhiên, trong trẻo của tuổi học trò. Khổ thơ đầu tiên đã khắc họa sự biến đổi của thời gian, sự mất mát và những kí ức quý giá. Nếu khổ thơ đầu tiên gợi nỗi nhớ qua không gian và thời gian, thì những khổ thơ tiếp theo lại tập trung vào hình ảnh. “Chùm phượng hồng yêu dấu rời tay” tượng trưng cho sự chia ly và mất mát. Đó là lời nhắc nhở về một thời học trò tươi đẹp đã qua. “Tiếng ve trong veo xé đôi hồ nước” gợi lên sự chia cách, bởi tiếng ve là âm thanh quen thuộc của mùa hè, của tuổi thanh xuân.

Khổ thơ thứ hai nói về sự mất mát và chia ly, nhưng cũng ẩn chứa hy vọng và khởi đầu mới. Khổ thơ thứ ba thể hiện nỗi nhớ da diết trong lòng nhân vật trữ tình. Nỗi nhớ ấy không thể đo đếm được, bởi nó quá lớn lao và sâu sắc. Hình ảnh lớp học, bài hát giờ chỉ còn là kỉ niệm. Câu thơ “Nỗi nhớ chẳng bao giờ nhớ thế” khẳng định sức mạnh và chiều sâu của nỗi nhớ. Bài thơ cho thấy nỗi nhớ không bao giờ phai nhạt, luôn tồn tại trong tâm trí và trái tim người nói. “Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi” thể hiện sự mong mỏi và hy vọng rằng người khác cũng nhớ về mình. Bài thơ tạo nên một bức tranh sống động về lớp học đầy màu sắc và tình cảm. Ngôn ngữ tươi sáng và hình ảnh tượng trưng đã diễn tả niềm vui và sự gắn kết giữa những người bạn. Thời gian trôi qua, kỉ niệm trở thành quá khứ. Sự rung động của nhân vật trữ tình khi nhớ về những kỉ niệm xưa. Thời gian thay đổi, những đứa trẻ năm nào giờ đã trưởng thành, và những năm tháng ấy sẽ không bao giờ trở lại. “Anh nhớ quá, mà chỉ lo ngoảnh lại” thể hiện nỗi nhớ nhung và sự tập trung của người nói khi hồi tưởng về quá khứ. Bài thơ đã khắc họa nỗi nhớ da diết của tác giả về mái trường, thầy cô và bạn bè, đồng thời khơi gợi những kỉ niệm đẹp đẽ của thời học sinh.

Bài thơ giúp người đọc cảm nhận rõ nét về những năm tháng tươi đẹp bên mái trường. Những kỉ niệm ấy sẽ mãi là một phần không thể quên trong kí ức. Để làm được điều đó, tác giả đã khéo léo kết hợp giữa cấu tứ và hình ảnh, tạo nên một bài thơ giàu giá trị biểu cảm và sâu sắc.

Phân tích Chiếc lá đầu tiên

Mỗi khi hè về, khi hoa phượng nhuộm đỏ một góc trời và tiếng ve rộn rã đánh thức những ký ức xưa, lòng tôi lại bồi hồi nhớ đến những câu thơ đầy nhạc điệu, tràn ngập âm thanh và sắc màu trong thi phẩm Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm – một nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, với hồn thơ trẻ trung, tha thiết yêu đời.

Có lẽ Chiếc lá đầu tiên cũng là tiếng lòng của tất cả chúng ta, hướng về một thời tuổi trẻ mộng mơ, nơi khởi nguồn của tình yêu bất diệt trước thời gian. Bài thơ đậm chất trữ tình, hướng về những kỷ niệm thời học trò đầy ước mơ lãng mạn. Không gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm được cảm xúc của tác giả thăng hoa, lóe sáng qua những khoảnh khắc bất chợt. Đó là vẻ đẹp thánh thiện, thiêng liêng của tình yêu đầu đời.

Đó là những trò chơi tinh nghịch vô tư của tuổi thơ dại. Đó là nỗi nhớ nhung, lưu luyến khi xa trường, xa bạn. Đó là niềm xót xa khi nhìn mái tóc thầy bạc trắng. Tất cả những cảm xúc ấy trong trẻo, biếc xanh như chiếc lá đầu tiên nơi sân trường kỷ niệm – một cảm xúc đong đầy, tha thiết, khiến tiếng thơ vỡ ra, làm lòng ta rung động, bâng khuâng.

Người ta thường nói, thơ Hoàng Nhuận Cầm trong sáng, hồn nhiên như chính tâm hồn người lính trẻ khi mới bước vào quân ngũ. Nghe “tiếng thở của thời gian rất khẽ” khi cảm nhận “tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế” và hình ảnh hoa súng tím trong mắt mê say của mùa tựu trường xưa đã khiến nhà thơ bồi hồi, xúc động.

Hai khổ thơ đầu, theo lời tác giả, được viết rất nhanh, như thể ghi lại cảm xúc chân thật, một cảm xúc đẹp đẽ được thăng hoa trong sự tiếc nuối ngỡ ngàng: “Em thấy không tất cả đã xa rồi/ Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ…

Mùa hè được đánh thức qua lời “con ve tiên tri” báo trước nỗi rung động đầu đời thật đẹp và thánh thiện của đôi lứa yêu nhau. Hình ảnh thơ ở khổ thứ hai nhờ thế trong sáng đến diệu kỳ. “Tiếng ve trong veo” là cách biểu đạt giàu ấn tượng qua cái nhìn trong sáng và hồn nhiên của Hoàng Nhuận Cầm trước buổi xa trường, xa lớp.

Mạch cảm xúc bài thơ đến đây đã đạt đến đỉnh điểm của sự bâng khuâng, tiếc nuối. Hoàng Nhuận Cầm đã rất “vô tâm” như tiếng ve kia, hồn nhiên báo trước để rồi hồn nhiên “muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu” trước nỗi niềm nhớ thương của quá khứ êm đềm, luyến lưu kỷ niệm.

Hình ảnh lớp học “bâng khuâng màu xanh rủ” hiện lên thật mơ mộng và lãng mạn. Đó là vẻ đẹp của ký ức nhắc nhớ mênh mang trong nỗi niềm hoài tưởng: …Nỗi nhớ chẳng bao giờ nhớ thế… Khác với thơ của nhiều tác giả khác viết về tình yêu học trò thường sâu lắng, đắm say: “Hôm nay phượng nở huy hoàng/ Nhưng tình hai đứa lỡ làng duyên nhau” (Nhất Tuấn), tác giả Chiếc lá đầu tiên lại đi sâu khắc họa cái tâm lí ngây ngô giữa anh và em, ở đó có một chút gì thật lơ đễnh.

Anh nhớ em đầu tiên khi xa lớp, xa trường, em lại dành nỗi nhớ trong tim hướng về người mẹ. Rồi tình bạn tan hòa trong đó, vậy mà cứ bâng khuâng, day dứt nỗi niềm. Điệp từ “nỗi nhớ” một lần nữa nhấn mạnh tình cảm chân thành, tha thiết của nhà thơ trong buổi xa trường, luyến lưu kỷ niệm pha chút tiếc nuối bâng khuâng.

Cái hay của bài thơ Chiếc lá đầu tiên là trong ký ức hoài niệm có cả lời đối thoại được nhà thơ tái hiện thật sống động. Câu chuyện Nàng Bạch Tuyết và bảy chú lùn được sắm vai từ bạn bè trong lớp. Những nụ cười hồn nhiên, ngộ nghĩnh ấy đã đi theo nhà thơ vào chiến trận để rồi mỗi khi nhớ về lại day dứt khôn nguôi.

Phải nói, chính hồn thơ rất sáng trong và hồn hậu ấy mới có thể giúp Hoàng Nhuận Cầm có được những câu thơ thật đẹp soi bóng quá khứ thần tiên lấp lánh sắc phượng hồng thắm đỏ và tiếng ve thơ dại học trò.

Từ chiếc lá trên sân trường buổi đầu tiên hội ngộ đến khoảnh khắc chia xa giữa anh và em khi tiếng ve báo hiệu hè về là một khoảng cách thời gian đầy kỷ niệm. Có tình yêu chan hòa trong tình bè bạn. Có nỗi nhớ trường, nhớ lớp, nhớ mẹ, nhớ thầy đồng hiện thiêng liêng, nên tất cả cứ ôm ấp, miên man tâm khảm. Một sự bâng khuâng khi anh nhận ra em yêu anh cũng là lúc anh đã xa rời và bước chân vào cuộc trường chinh cứu nước.

Hóa ra cái chung và cái riêng, tình yêu đôi lứa của tuổi học trò đã hòa chung trong tình yêu Tổ quốc. Chiếc lá đầu tiên không còn nữa trên sân trường thực tại, nhưng nó sẽ bất tử trong lòng người, trong nỗi nhớ của anh và em về cội nguồn, về những gì trân quý nhất giữa cuộc sống này.

Chiếc lá đầu tiên là một bài thơ hay, hình tượng thơ giàu sắc thái biểu cảm, chất nhạc có sức lan tỏa mạnh mẽ, mê đắm. Nhờ đó, thi phẩm đã được nhiều thế hệ độc giả thuộc nằm lòng và chia sẻ qua thời gian. Hoàng Nhuận Cầm đã đi xa vào cõi huyền không vô tận, nhưng “Chiếc lá đầu tiên” của đời thơ ông vẫn mãi xanh rờn kỷ niệm, trong sáng lao xao.

Phân tích đánh giá bài thơ Chiếc lá đầu tiên

Một triết gia từng nói rằng: có ba thứ không bao giờ trở lại, đó là lời đã nói, thời gian đã trôi và tình yêu đã mất. Trong mỗi chúng ta, ai cũng từng trải qua những khoảnh khắc biết rằng sẽ mãi mãi ra đi, để sau này, mỗi khi nhớ lại, lòng lại man mác buồn, quặn lên một nỗi niềm da diết. Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm đã nói hộ chúng ta nỗi lòng ấy.

Bài thơ là một nỗi nhớ, một hồi tưởng sống động và khắc khoải về tuổi học trò. Ở đây, quá khứ và hiện tại đan xen. Nhà thơ đứng ở hiện tại để nhìn về quá khứ, cái thời khắc hiện tại dường như chỉ là mơ hồ, hay nói cách khác, tác giả đang quên đi để sống bằng những cảm xúc cũ, những cảm xúc trong sáng, thánh thiện của kẻ “bắt đầu yêu”, những cảm xúc xót xa, tiếc nuối khi tiếng ve giục giã…

Bài thơ như một cung trầm, như một bản nhạc không có cao trào nhưng âm điệu của nó cứ thấm vào lòng người, khiến người ta chùng xuống, nao nao và chơi vơi giữa miền ký ức.

Những câu thơ của Hoàng Nhuận Cầm dường như chỉ đơn giản là sự kể lại, không trau chuốt hay hoa mỹ, chỉ thỉnh thoảng sáng lên những hình ảnh, như cơn trào của cảm xúc, như sự dữ dội của nỗi nhớ. Trong các thể loại, chỉ riêng thơ lấy tình làm chính. Và thơ hay, là thơ làm cho người ta quên đi câu chữ.

“Em thấy không tất cả đã xa rồi”. Vâng, tất cả đã xa rồi. Cả tuổi học trò, cả tình yêu đầu tiên. Thời gian “rất khẽ” thôi, nhưng thời gian khiến “tuổi thơ kia ra đi cao ngạo”. Cái “cao ngạo” ấy dường như không thể cưỡng lại, không thể nắm bắt được.

Anh chưa kịp ý thức về nó, tưởng rằng nó cũng đi “rất khẽ” thôi, nhưng ai ngờ… Hình ảnh “Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say” như là sự đọng lại, sự dồn tụ để cháy lên một lần cuối của con đường học trò sắp kết thúc. Vì vậy, cái say mê ấy cũng da diết như một lời níu kéo.

“Em thấy không tất cả đã xa rồi” – Là nói với em, với chính mình, cũng là với thời gian và cuộc sống. Tác giả hồi tưởng lại những năm tháng cuối cùng của tuổi học trò dưới mái trường thân yêu, trong đó anh đã ghi lại, chớp được, tưởng tượng được những khoảnh khắc, những hình ảnh độc đáo, như “sân trường đêm rụng xuống trái bàng đêm”.

Ở đây, thời gian và sự vật đã hòa quyện chặt chẽ. Thơ là lĩnh vực bí ẩn, là “bất khả giải”. Đôi khi, ta cảm nhận được cái hay, cái đẹp của câu thơ mà không thể lý giải. Chỉ biết rằng dường như có một cái gì đó lắng lại, một đôi mắt cậu học trò thẫm buồn, một vị chan chát nhẹ nhàng đáng yêu của trái bàng đêm vụng trộm. Và có lẽ, chính những điều mơ hồ ấy đã khắc sâu vào nỗi nhớ của anh:

Nỗi nhớ chẳng bao giờ nhớ thế
Bạn có nhớ trường nhớ lớp nhớ tên tôi

Tác giả gần như đã nói một cách trực tiếp. Chỉ có điều, hình như, ai đã có một mối tình đầu, khi nghĩ về người cũ, vẫn luôn tự hỏi và hy vọng: Tôi nhớ bạn, bạn có nhớ tôi không? Những bí mật của mối tình đầu không bao giờ nói hết, vẫn ám ảnh những tháng năm sau này. Và khi đọc đến đoạn cuối:

Em đã yêu anh, anh cũng xa rồi
Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi
Anh nhớ quá! Mà chỉ lo ngoảnh lại
Không thấy trên sân trường – chiếc lá buổi đầu tiên

Tôi lại liên tưởng đến câu hát trong bài Mối tình đầu của Thế Duy: “Không hiểu vì sao tình yêu tan vỡ, như hoa ven mặt hồ tàn theo gió mùa thu”. Rõ ràng em đã yêu, nhưng anh cũng đã xa rồi. Anh chẳng hiểu nổi “anh nhớ quá! Mà chỉ lo ngoảnh lại”.

Tất cả diễn ra đều không thể hiểu nổi, đều là những nghịch lý tất nhiên. “Chiếc lá buổi đầu tiên” ở đây là một hình ảnh tượng trưng. Đó là tuổi học trò, là tình yêu đầu, là một thời đã mất mà cũng là một con người khác của tác giả – là ta đấy mà giống như không phải là ta.

Bài thơ tương đối dài, tất cả đều khởi nguồn từ tâm trạng nhớ tiếc khôn nguôi với tuổi học trò. Rồi một ngày trong cuộc sống quay cuồng, bạn xem lại một tấm ảnh thời xưa. Chắc rằng không tránh khỏi tiếc nuối. Dù biết rằng đó là điều tất nhiên. Và cũng như Hoàng Nhuận Cầm: Những chuyện năm nao những chuyện năm nào! Cứ xúc động cứ xôn xao biết mấy!

Phân tích bài Chiếc lá đầu tiên

Bài thơ Chiếc lá đầu tiên đã khơi gợi trong lòng mỗi người biết bao kỷ niệm về những năm tháng học trò hồn nhiên và tươi vui. Khi nhà thơ bước vào mùa thu của cuộc đời, vẫn còn đó những xao xuyến của mùa hạ đã qua, in đậm dấu ấn thời gian.

Xuyên suốt bài thơ là khúc tự tình của người lính trẻ. Khi anh phải gác bút nghiêng để lên đường, cũng là lúc anh tạm biệt phấn trắng bảng đen, nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. Đó cũng là lúc anh rời xa khoảng trời mộng mơ với mối tình đầu. Bài thơ Chiếc lá cuối cùng đã chạm vào trái tim người đọc bằng sự sâu lắng, như một bản tình ca đầy cảm xúc.

Ký ức về mùa hạ và những năm tháng học trò ùa về trong tâm trí nhà thơ. Nỗi nhớ dâng trào, đưa nhà thơ trở về quá khứ. Đọc những vần thơ này, ta cảm nhận được sự xót xa, nghẹn ngào. Em – mối tình đầu – là cảm hứng xuyên suốt bài thơ, là mảnh ghép của tuổi hoa niên tươi đẹp, giản dị mà sâu lắng.

Những kỷ niệm trong Chiếc lá cuối cùng như ùa về, lấp lánh từng trang thơ. Những câu thơ tiếp theo hé lộ nỗi lòng của thi sĩ. Đó không chỉ là tình yêu đôi lứa, mà còn là tình cảm với ngôi trường xưa, với bao kỷ niệm. Đó cũng là lý do ban đầu nhà thơ đặt tên bài thơ là “Trường ơi, chào nhé!”.

Em thấy không, tất cả đã xa rồi
Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ
Tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế
Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say

Tình yêu tuổi học trò thường bắt nguồn từ tình bạn. Đó là những kỷ niệm gắn bó dưới mái trường thân thương. Những ký ức ấy khiến nhà thơ không khỏi bồi hồi, tiếc nuối. Đó là cảm giác đi bên chùm phượng hồng, là sự mê say, bối rối của tuổi trẻ. Những kỷ niệm ấy trở thành dấu ấn khó phai trong lòng mỗi người.

Mùa hạ sẽ không trọn vẹn nếu thiếu đi tiếng ve – âm thanh đặc trưng của mùa hè, cũng là mùa chia tay tuổi học trò hồn nhiên. Tiếng ve không mang giai điệu buồn, mà là sự tươi tắn, khỏe khoắn. Với tình yêu đầu đời, nhà thơ không khỏi xúc động khi nhớ về những năm tháng đã qua.

Chùm phượng hồng yêu dấu ấy rời tay
Tiếng ve trong veo xé đôi hồ nước
Con ve tiên tri vô tâm báo trước
Có lẽ một người cũng bắt đầu yêu

Tình cảm ấy là tình đầu, tha thiết và đong đầy. Nó chứa đựng tình bạn, tình yêu và cả tình người. Thật khó để gọi tên cảm xúc ấy. Nó như một điều không trở lại, như dòng sông không thể tắm hai lần. Câu thơ này đã khắc sâu vào tâm trí độc giả, gợi lại ký ức tuổi thơ và để lại nỗi nhớ bâng khuâng.

Những cảm xúc trong Chiếc lá đầu tiên thật gần gũi và thân thương. Đó là nỗi nhớ sâu lắng, đôi khi chạm tới cực điểm, khiến cảm xúc như ngưng đọng.

Em đã yêu anh, anh đã xa rồi
Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi
Anh nhớ quá, mà chỉ lo ngoảnh lại
Không thấy trên sân trường chiếc lá buổi đầu tiên.

Nỗi nhớ ấy là sự nhớ thương về những kỷ niệm học trò. Xung quanh đó là những cảm xúc khó tả. Đọc những vần thơ này, ta như chạm vào nỗi nhớ – nhớ về em, mối tình đầu da diết, nhớ về mẹ, về trường, về lớp và bạn bè. Những năm tháng ấy mãi khắc ghi trong lòng. Với Hoàng Nhuận Cầm, chiếc lá nào cũng là chiếc lá đầu tiên, và mối tình nào cũng chỉ là sự hồi hộp, xôn xao của tình đầu.

Phân tích Chiếc lá đầu tiên

"Thơ là tiếng lòng" (Diệp Tiếp) và nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm đã thể hiện tiếng lòng mình một cách tinh tế qua bài "Chiếc lá đầu tiên". Đọc bài thơ, độc giả được trở về với miền ký ức xa xôi của thời cắp sách đến trường. Tác phẩm là nỗi nhớ thương da diết của tác giả về những kỷ niệm dưới mái trường thân yêu.

Tác phẩm được sáng tác năm 1971 nhưng phải đến mười năm sau mới hoàn thiện. Nhà thơ từng chia sẻ: "Có bài thơ tôi viết rất nhanh. Ví dụ bài 'Sông Thương tóc dài' tôi viết trong 5 phút trên vỏ bao thuốc lá, riêng bài 'Chiếc lá buổi đầu tiên' tôi viết trong 10 năm. Bài thơ ban đầu có tên 'Trường ơi, chào nhé'. Khổ đầu tiên được viết vào năm đầu tiên tôi vào đại học, khi vừa bước qua 'tuổi khăn quàng, phấn trắng, nắng vô tâm'. Dù bài thơ được viết trong những thời điểm khác nhau, nó vẫn thể hiện trọn vẹn nỗi nhớ thương của tác giả. Xuất phát từ tứ thơ 'chiếc lá đầu tiên', tác giả bày tỏ tình yêu với thầy cô, mái trường. Nỗi nhớ da diết về tuổi học trò là cảm hứng xuyên suốt tác phẩm. Nhan đề 'Chiếc lá đầu tiên' là hình ảnh biểu tượng, tượng trưng cho sự khởi đầu của tình yêu chớm nở và những kỷ niệm đầu tiên, để lại dấu ấn khó phai trong lòng người.

Ở hai khổ đầu, nhân vật trữ tình bộc lộ nỗi tiếc nuối về khoảng thời gian tươi đẹp và trực tiếp bày tỏ tình cảm với nhân vật 'em'. Dòng thơ 'Em thấy không, tất cả đã xa rồi' thể hiện sự nuối tiếc về quãng thời gian đã qua. Thời gian được nhân hóa qua hình ảnh 'tiếng thở của thời gian rất khẽ', gợi sự chuyển động nhẹ nhàng nhưng nhanh chóng, khiến nhân vật trữ tình ngỡ ngàng. Thời gian không quay lại, như dòng thác bất tận, khiến chủ thể trữ tình cảm thấy 'tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế'. Tuổi thơ chứa đựng bao mộng mơ, dại khờ, một khi đã qua thì không bao giờ trở lại. Câu thơ bộc lộ sự hoài niệm, tiếc nuối của nhân vật trữ tình.

Ở những khổ tiếp theo, hình ảnh gắn liền với tuổi học trò như 'hoa súng tím', 'chùm phượng hồng', 'tiếng ve' xuất hiện dày đặc. Trong mắt nhân vật trữ tình, bông hoa súng mang đến cảm giác say đắm, thích thú: 'Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say'. Tình yêu tuổi học trò thường bắt nguồn từ tình bạn. Nhân vật trữ tình bồi hồi nhớ về thời 'yêu dấu' đã qua, nhớ cảm giác chùm phượng hồng phút ban đầu. Chùm phượng nở rộ báo hiệu năm học kết thúc, được điểm xuyết bởi tiếng 've tiên tri'. Tiếng ve là âm thanh đặc trưng của mùa hạ, mùa chia tay mái trường, thầy cô. Biện pháp nhân hóa 'con ve tiên tri vô tâm báo trước' thể hiện sự bàng hoàng, tiếc nuối đến ngỡ ngàng. Dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình trở về mùa hè năm ấy, về lần đầu biết yêu.

Nỗi nhớ về mái trường được nhân lên, khắc sâu trong ba khổ bốn, năm, sáu. Biện pháp điệp cấu trúc 'Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu' nhấn mạnh cảm xúc mãnh liệt, dâng trào của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường cũ. Lớp học mang nặng tâm tư qua biện pháp nhân hóa 'bâng khuâng màu xanh rủ'. Từ 'bâng khuâng' diễn tả tâm trạng luyến tiếc, nhớ thương. Không gian tĩnh lặng của sân trường đêm bị xao động bởi trái bàng rụng xuống. Khổ thơ thể hiện cảm xúc dâng trào của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường cũ.

Nỗi nhớ ấy càng rõ hơn trong khổ bốn. Biện pháp điệp cấu trúc 'nỗi nhớ' diễn tả ấn tượng sâu đậm về kỷ niệm tuổi học trò, đỉnh điểm của sự xúc động. Ở khổ thơ này, cách xưng hô thay đổi: khi là 'anh' để gửi gắm tâm tư với 'em', khi là 'tôi' để chia sẻ cảm xúc với 'bạn', với mọi người, trong đó có 'em'. Đại từ nhân xưng 'ta', 'tôi', 'anh' thực chất là một, là chủ thể trữ tình trong các mối quan hệ khác nhau. Câu hỏi tu từ 'Bạn có nhớ trường nhớ lớp, nhớ tên tôi' thể hiện nỗi nhớ về thầy cô, bạn bè.

Ở khổ thơ thứ năm, tác giả dẫn nguyên văn lời thoại để thể hiện cảm xúc gián tiếp. Ba dòng thơ đầu cho thấy sự tươi vui, đùa nghịch của tuổi học trò. Đến câu thơ cuối, nhân vật không kìm nén được cảm xúc mà thốt lên: 'Ôi những trận cười trong sáng đó lao xao'. Tác giả đan xen các mẩu đối thoại tự sự vào mạch trữ tình, kết hợp biểu cảm gián tiếp và trực tiếp, khiến lời thơ linh hoạt và kỷ niệm được khắc họa rõ nét, đáng nhớ hơn.

Đến khổ sáu, điệp cấu trúc 'Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào' và điệp từ 'cứ' nhấn mạnh cảm xúc da diết, trào dâng của nhân vật trữ tình, đồng thời tạo nhạc điệu xao xuyến cho bài thơ. Câu thơ 'Mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy' diễn tả sự vận động của thời gian từ cuối đông đầu xuân sang hè. Khi chứng kiến thầy mình già đi, chủ thể trữ tình mong tóc thầy chớ 'bạc thêm'.

Cảm xúc tiếc nuối về một thời đã qua được khắc họa rõ nét trong hai khổ cuối. Cụm từ 'Thôi đã hết' ám chỉ sự kết thúc, không còn những tháng ngày học tập dưới mái trường với những trò đùa tinh nghịch 'tóc trắng ngủ quên', 'cầm dao khắc lăng nhăng trên bàn ghế cũ'. Hai câu thơ 'Em đã yêu anh, anh đã xa rồi/ Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi' diễn tả sự chia lìa, xa cách. Kết thúc bài thơ, nhân vật trữ tình bày tỏ niềm thương nhớ, nuối tiếc về những kỷ niệm lần đầu, về thuở ban đầu mới yêu: 'Không thấy trên sân trường - chiếc lá buổi đầu tiên'.

Bằng từ ngữ giàu sức gợi hình, gợi cảm, hình ảnh gần gũi, thân thuộc cùng các biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa, điệp ngữ độc đáo, tác giả bày tỏ nỗi nhớ thương da diết và niềm khắc khoải khi nhớ về trường xưa, thầy cô, bạn cũ. Đồng thời, tác phẩm khơi gợi trong lòng người đọc những kỷ niệm tươi đẹp, trong sáng, hồn nhiên thuở học trò.

Có thể nói, 'Chiếc lá đầu tiên' là tác phẩm đặc sắc về nội dung và độc đáo về nghệ thuật. Qua tác phẩm, người đọc thấy được tâm hồn tinh tế, sâu sắc của nhà thơ.

Phân tích bài thơ Chiếc lá đầu tiên

Bielinski từng viết: “Cái đẹp là điều kiện không thể thiếu của nghệ thuật, nếu thiếu cái đẹp thì không có và không thể có nghệ thuật, đó là một chân lý”. Nghệ sĩ là những người cảm nhận điều đó sâu sắc hơn ai hết. Trong quá trình sáng tạo nghệ thuật ngôn từ, sứ mệnh của mỗi nhà văn là khám phá vẻ đẹp ẩn sâu trong cuộc sống. Và có lẽ, vẻ đẹp tâm hồn trong sáng của tuổi học trò trong bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” của Hoàng Nhuận Cầm chính là một vẻ đẹp chân chính như thế.

Hoàng Nhuận Cầm sinh ra tại Hà Nội. Ông được mệnh danh là nhà thơ của học sinh, sinh viên bởi nhiều tác phẩm viết về kỷ niệm tuổi trẻ và tình yêu với giọng điệu trẻ trung, sôi nổi. Ngoài làm thơ, ông còn viết kịch bản phim và tham gia đóng phim. Một số tập thơ nổi tiếng của ông bao gồm: Xúc xắc mùa thu, Hò hẹn mãi cuối cùng em cũng đến… Bài thơ Chiếc lá đầu tiên đã khơi gợi trong lòng người đọc bao kỷ niệm về những năm tháng học trò hồn nhiên, vui tươi. Dù đã bước vào mùa thu cuộc đời, nhà thơ vẫn mang trong mình những xao xuyến của mùa hạ đã qua.

Có một nỗi bồi hồi khi nghe tiếng ve. Thành phố với những hàng me, những chiều công viên nắng nhạt, bất chợt nghe tiếng ve ngân dài như khản giọng, mới biết mùa hạ đã về. Tuổi học trò ngày xưa ùa về như từng trang nhật ký được lật mở, đầy ắp những kỷ niệm tươi đẹp bên bạn bè. Trong chuỗi ký ức dài, ánh mắt tuổi học sinh hiện lên trong sáng, diệu kỳ.

Có một bàn tay chìa ra với mình: kìa tiếng ve đã trở về, có nhớ bài thơ lúc ra trường, bạn bồi hồi bày tỏ… Ừ, có một bài thơ sâu lắng đến tận bây giờ. Ngày ấy, chúng tôi say mê những vần thơ ru giấc ngủ tuổi học trò mỏng manh, những vần thơ có tiếng ve lanh lảnh, có chiếc lá đầu tiên, có bạn, có trường. Tất cả đều là những khoảnh khắc thân thương, dù không biết Hoàng Nhuận Cầm là ai, nhưng ai cũng trầm trồ ngưỡng mộ: chắc ngày xưa nhà thơ cũng… học trò nhí nhố, mà sao trải vào thơ những xúc động vô ngần.

Xuyên suốt bài thơ là khúc tự tình của người lính trẻ. Khi anh phải gác bút lên đường, cũng là lúc anh tạm biệt phấn trắng bảng đen, nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. Đó cũng là lúc anh rời xa khoảng trời mộng mơ với mối tình đầu. Bài thơ Chiếc lá cuối cùng đã chạm vào trái tim người đọc bằng sự sâu lắng, như một bản tình ca đầy cảm xúc. Ký ức về mùa hạ và những năm tháng học trò ùa về trong tâm trí nhà thơ, đong đầy nỗi nhớ và đưa ông trở về quá khứ. Đọc những vần thơ này, ta cảm nhận được sự xót xa, nghẹn ngào. Em – mối tình đầu – là cảm hứng xuyên suốt bài thơ, là mảnh ghép của tuổi hoa niên tươi đẹp, giản dị mà sâu lắng.

Những kỷ niệm trong Chiếc lá cuối cùng như ùa về, lấp lánh từng trang thơ. Những câu thơ tiếp theo hé lộ nỗi lòng của thi sĩ. Đó không chỉ là tình yêu đôi lứa, mà còn là tình cảm với ngôi trường xưa, với bao kỷ niệm. Đó cũng là lý do ban đầu nhà thơ đặt tên bài thơ là “Trường ơi, chào nhé!”.

“Em thấy không, tất cả đã xa rồi
Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ
Tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế
Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say”.

Tình yêu tuổi học trò thường bắt nguồn từ tình bạn. Đó là những kỷ niệm gắn bó dưới mái trường thân thương. Những ký ức ấy khiến nhà thơ không khỏi bồi hồi, tiếc nuối. Đó là cảm giác đi bên chùm phượng hồng, là sự mê say, bối rối của tuổi trẻ. Những kỷ niệm ấy trở thành dấu ấn khó phai trong lòng mỗi người.

Mùa hạ sẽ không trọn vẹn nếu thiếu đi tiếng ve – âm thanh đặc trưng của mùa hè, cũng là mùa chia tay tuổi học trò hồn nhiên. Tiếng ve không mang giai điệu buồn, mà là sự tươi tắn, khỏe khoắn. Với tình yêu đầu đời, nhà thơ không khỏi xúc động khi nhớ về những năm tháng đã qua.

“Chùm phượng hồng yêu dấu ấy rời tay
Tiếng ve trong veo xé đôi hồ nước
Con ve tiên tri vô tâm báo trước
Có lẽ một người cũng bắt đầu yêu”.

Tình cảm ấy là tình đầu, tha thiết và đong đầy. Nó chứa đựng tình bạn, tình yêu và cả tình người. Thật khó để gọi tên cảm xúc ấy. Nó như một điều không trở lại, như dòng sông không thể tắm hai lần. Câu thơ này đã khắc sâu vào tâm trí độc giả, gợi lại ký ức tuổi thơ và để lại nỗi nhớ bâng khuâng.

Những lời bộc bạch chân thành, đầy nhớ nhung của Hoàng Nhuận Cầm đã đưa ký ức về mái trường cũ ùa về trong tâm trí. Đó là lớp học với bao kỷ niệm gắn bó cùng thầy cô, bạn bè, bảng đen, sân trường,… Quãng thời gian ấy vui tươi, hồn nhiên, trong sáng, mỗi lần nhớ lại, lòng người lại dâng lên niềm xúc cảm khó quên, nỗi hoài niệm về tình yêu tuổi học trò:

“Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu
Lời hát đầu xin hát về trường cũ
Một lớp học buâng khuâng màu xanh rủ
Sân trường đêm – rụng xuống trái bàng đêm

Nỗi nhớ đầu anh nhớ về em
Nỗi nhớ trong tim em nhớ về với mẹ
Nỗi nhớ chẳng bao giờ nhớ thế
Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi”.

Hay:

“Có một nàng Bạch Tuyết các bạn ơi
Với lại bảy chú lùn rất quấy!”

Khổ thơ đã khắc họa một khung cảnh lớp học vui nhộn, hồn nhiên. Nơi ấy có “một nàng Bạch Tuyết” – tượng trưng cho cô giáo, và “những chú lùn rất quấy” – những cô cậu học sinh tinh nghịch, nhí nhảnh. Trong không gian ấy, vang lên tiếng cười “lao xao”, trong sáng của cả cô và trò, xua tan bầu không khí căng thẳng của những tiết học. Qua đoạn thơ này, câu “Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò” càng trở nên đúng đắn.

Tuổi học trò là quãng thời gian đáng nhớ nhất trong cuộc đời. Bài thơ đã diễn tả trọn vẹn tâm trạng mỗi khi nhớ về những ngày tháng hồn nhiên, vô tư cắp sách đến trường, được học tập, vui chơi cùng bạn bè và thầy cô. Tuổi học trò thật trong sáng, vô giá và chất chứa nhiều kỷ niệm:

“Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào
Cứ xúc động, cứ xôn xao biết mấy
Mùa hoa mơ rồi đến mùa hoa phượng cháy
Trên trán thầy, tóc chớ bạc thêm”.

Những câu thơ như đang bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình cũng như của bao thế hệ học sinh mỗi khi nhớ về kỷ niệm dưới mái trường. Đó là sự xúc động, xôn xao khi nhớ về “những chuyện năm nao, những chuyện năm nào”. Thời gian trôi qua, từ “mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy”, người học trò năm ấy vẫn giữ thái độ trân quý với người thầy đã nuôi dưỡng tri thức, tâm hồn mình và mong rằng tóc thầy đừng bạc thêm nữa. Chỉ với bốn câu thơ ngắn, mọi tâm tư, tình cảm của chủ thể trữ tình đã được bộc bạch rõ ràng.

“Thôi đã hết thời bím tóc trắng ngủ quên
Hết thời cầm dao khắc lăng nhăng lên bàn ghế cũ
Quả đã ngọt trên mấy cành đu đủ
Hoa đã vàng, hoa mướp của ta ơi”.

Những cảm xúc trong Chiếc lá đầu tiên thật gần gũi và thân thương. Đó là nỗi nhớ sâu lắng, đôi khi chạm tới cực điểm, khiến cảm xúc như ngưng đọng.

Khổ cuối cùng của bài thơ ra đời sau ngày 30/4/1975, khi đất nước thống nhất, Hoàng Nhuận Cầm trở lại khoa Văn, Trường Đại học Tổng hợp tiếp tục cuộc đời sinh viên. Trong khoảnh khắc đứng lặng lẽ trên sân trường, ông biết rằng tuổi thanh xuân đã gửi lại trong những cánh rừng lửa đạn, còn trước mắt là thế hệ tiếp nối. Khi ấy, ông thốt lên:

“Em đã yêu anh, anh đã xa rồi
Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi
Anh nhớ quá, mà chỉ lo ngoảnh lại
Không thấy trên sân trường chiếc lá buổi đầu tiên”.

Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ mang tính tượng trưng. Nó ẩn dụ cho khoảng thời gian đẹp đẽ, tình yêu đầu của tuổi học trò ngây ngô, trong sáng và đầy mộng mơ.

Nỗi nhớ ấy là sự nhớ thương về những kỷ niệm thân thương của năm tháng học trò. Đọc những vần thơ này, ta như chạm vào nỗi nhớ – nhớ về em, mối tình đầu da diết, nhớ về mẹ, về trường, về lớp và bạn bè. Những năm tháng ấy mãi khắc ghi trong lòng mỗi người. Với Hoàng Nhuận Cầm, chiếc lá nào cũng là chiếc lá đầu tiên, và mối tình nào cũng chỉ là sự hồi hộp, xôn xao của tình đầu. Đọc những câu thơ này, tôi lại liên tưởng đến câu hát trong bài Mối tình đầu của Thế Duy: “Không hiểu vì sao tình yêu tan vỡ, như hoa ven mặt hồ tàn theo gió mùa thu”. Rõ ràng em đã yêu, nhưng anh cũng đã xa rồi. Anh chẳng hiểu nổi “anh nhớ quá! Mà chỉ lo ngoảnh lại”. Tất cả diễn ra đều là những nghịch lý tất nhiên. “Chiếc lá buổi đầu tiên” là hình ảnh tượng trưng cho tuổi học trò, tình yêu đầu, một thời đã mất mà cũng là một con người khác của tác giả – là ta đấy mà giống như không phải là ta.

“Thơ là người thư ký chân thành của trái tim” (Duybralay). Quả thực, thơ Hoàng Nhuận Cầm kiệm lời nhưng chứa đựng biết bao ý nghĩa. “Chiếc lá đầu tiên” chỉ là một trong những bài thơ như thế. Dù nhà thơ đã đi xa, những vần thơ của ông vẫn sống mãi trong lòng nhiều thế hệ độc giả.