Bài thơ Tây Tiến được trích từ tập thơ Mây đầu ô của nhà thơ Quang Dũng, một tác phẩm nổi bật trong nền văn học Việt Nam.

“Tây Tiến” là tên một đơn vị quân đội được thành lập vào đầu năm 1947, với nhiệm vụ phối hợp cùng bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Việt – Lào, đồng thời tiêu hao lực lượng quân đội Pháp tại Thượng Lào và miền tây Bắc Bộ Việt Nam. Khi chuyển về đơn vị mới, Quang Dũng đã viết nên bài thơ này tại Phù Lưu Chanh (một ngôi làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ), bày tỏ nỗi nhớ da diết về đơn vị cũ. Bài thơ không chỉ khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn, hào hoa mà còn tái hiện thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, dữ dội vừa thơ mộng, trữ tình.

EduTOPS mang đến tài liệu chi tiết về nhà thơ Quang Dũng và bài thơ Tây Tiến. Bạn đọc có thể tham khảo để hiểu sâu hơn về nội dung, ý nghĩa và giá trị nghệ thuật của tác phẩm này trong nền văn học Việt Nam.

Tây Tiến

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây, súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi

Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa

Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu, anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành

Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.

I. Đôi nét về nhà thơ Quang Dũng

- Quang Dũng (1921 - 1988), tên thật là Bùi Đình Diệm, một nhà thơ tài hoa của nền văn học Việt Nam.

- Ông sinh ra tại làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây (nay thuộc địa phận Hà Nội).

- Sau khi học xong bậc Trung học tại Hà Nội, Quang Dũng tham gia quân đội sau Cách mạng tháng Tám. Từ năm 1954, ông trở thành biên tập viên tại Nhà xuất bản Văn học.

- Quang Dũng không chỉ là một nhà thơ xuất sắc mà còn là một nghệ sĩ đa tài với khả năng viết văn, sáng tác nhạc và nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác.

- Năm 2000, ông vinh dự được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp to lớn của ông cho nền văn hóa nước nhà.

- Một số tác phẩm tiêu biểu của ông bao gồm: Mây đầu ô (thơ, 1986), Thơ văn Quang Dũng (tuyển tập thơ văn, 1988), và nhiều tác phẩm khác để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả.

II. Khám phá bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng

1. Hoàn cảnh sáng tác

- Tây Tiến là tên của trung đoàn được thành lập vào năm 1947:

• Nhiệm vụ: phối hợp với quân đội Lào để bảo vệ biên giới Việt - Lào và tiêu hao lực lượng quân đội Pháp tại Thượng Lào cũng như miền Tây Bắc Bộ Việt Nam.
• Địa bàn hoạt động rộng lớn, bao gồm Hòa Bình, Sơn La, miền Tây Thanh Hóa và Sầm Nứa (Lào).
• Thành phần chủ yếu là người Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên.

- Cuối năm 1948, Quang Dũng chuyển sang đơn vị mới, nỗi nhớ đơn vị cũ thôi thúc ông sáng tác bài thơ này tại Phù Lưu Chanh (một ngôi làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ).

- Ban đầu, bài thơ có tên là “Nhớ Tây Tiến”. Đến năm 1957, khi in lại, tác giả bỏ chữ “nhớ” và lấy tên “Tây Tiến”, sau đó được in trong tập thơ “Mây đầu ô”.

2. Bố cục

• Phần 1 (14 câu đầu): Nỗi nhớ da diết của Quang Dũng về núi rừng Tây Bắc hùng vĩ và hình ảnh người lính Tây Tiến anh dũng.
• Phần 2 (8 câu tiếp theo): Khung cảnh đêm liên hoan văn nghệ đầy sôi động và bức tranh sông nước miền Tây Bắc đầy mộng mơ.
• Phần 3 (8 câu tiếp theo): Chân dung người lính Tây Tiến vừa hào hùng, lãng mạn, vừa hào hoa, cùng sự hi sinh cao cả của họ.
• Phần 4 (còn lại): Khái quát lại những kỉ niệm không thể phai mờ về những ngày tháng Tây Tiến.

3. Thể thơ

Bài thơ Tây Tiến được sáng tác theo thể thơ bảy chữ, mang đậm phong cách độc đáo của Quang Dũng.

4. Ý nghĩa nhan đề

- “Tây Tiến” là tên của một đơn vị quân đội được thành lập vào đầu năm 1947, với nhiệm vụ phối hợp cùng bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Việt – Lào và tiêu hao lực lượng quân đội Pháp tại Thượng Lào cũng như miền tây Bắc Bộ Việt Nam. Khi chuyển về đơn vị mới, Quang Dũng đã viết bài thơ này tại Phù Lưu Chanh (một ngôi làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ) để bày tỏ nỗi nhớ da diết về đơn vị cũ.

- Ban đầu, bài thơ có nhan đề là “Nhớ Tây Tiến”, nhưng sau đó được đổi thành “Tây Tiến” và in trong tập thơ “Mây đầu ô” (1986). Việc thay đổi nhan đề là một dụng ý nghệ thuật của tác giả. Nhan đề “Nhớ Tây Tiến” tuy thể hiện rõ cảm xúc chủ đạo nhưng lại không nhấn mạnh được hình tượng trung tâm của bài thơ. Hơn nữa, nỗi nhớ đã được thể hiện xuyên suốt tác phẩm, nên việc thêm chữ “nhớ” vào nhan đề trở nên không cần thiết. Nhan đề này cũng gợi lên sự ủy mị, không phù hợp với hình ảnh đoàn quân Tây Tiến mạnh mẽ, hào hùng.

- Việc lược bỏ chữ “nhớ” giúp nhan đề trở nên cô đọng và súc tích hơn. Hai chữ “Tây Tiến” tự thân đã gợi lên nỗi nhớ. Nhan đề “Tây Tiến” còn tạo ra âm điệu mạnh mẽ, rắn rỏi, gợi lên hình ảnh miền Tây rộng lớn, hùng vĩ và sâu thẳm. Đồng thời, nó cũng phản ánh vẻ đẹp hào hùng của đoàn quân Tây Tiến. Nhan đề này còn khiến bài thơ giống như một khúc ca, tương tự như “Tiến Quân Ca” hay “Nam Tiến”, và ở đây là “Tây Tiến”.

5. Nội dung

Bài thơ khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp vừa hào hùng, vừa lãng mạn và hào hoa, đồng thời tái hiện thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, dữ dội vừa thơ mộng, trữ tình.

6. Nghệ thuật

• Bút pháp kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn một cách tinh tế.
• Sử dụng đa dạng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa…
• Ngôn ngữ giàu hình ảnh, linh hoạt và sáng tạo.

7. Mở bài

- Mở bài phân tích: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài, với những tác phẩm văn học để lại dấu ấn sâu sắc. “Tây Tiến” là một bài thơ tiêu biểu, thể hiện rõ phong cách thơ độc đáo của ông. Ban đầu, bài thơ có tên là “Nhớ Tây Tiến”, nhưng đến năm 1957, khi in lại, tác giả đã bỏ chữ “nhớ” và lấy tên “Tây Tiến”, sau đó được in trong tập thơ “Mây đầu ô” (1986).

- Mở bài cảm nhận: “Tây Tiến” là một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của nhà thơ Quang Dũng. Bài thơ đã khắc họa hình ảnh người lính với vẻ đẹp vừa hào hùng, vừa thơ mộng, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

8. Kết bài

- Kết bài phân tích: Khi gấp lại trang thơ, người đọc vẫn không khỏi bồi hồi, xúc động. Quang Dũng đã tạo nên “Tây Tiến”, một tác phẩm tiêu biểu của văn học thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Qua đó, một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc được tái hiện chân thực và sống động. Bài thơ không chỉ khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn, hào hoa mà còn tái hiện thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, dữ dội vừa thơ mộng, trữ tình.

- Kết bài cảm nhận: “Tây Tiến” là một bài thơ đặc sắc, mang đậm dấu ấn phong cách sáng tác của Quang Dũng. Tác phẩm không chỉ là khúc ca hào hùng về người lính mà còn gửi gắm những thông điệp sâu sắc, ý nghĩa đến mỗi người đọc.

III. Dàn ý phân tích Tây Tiến

(1) Mở bài

Giới thiệu về nhà thơ Quang Dũng và bài thơ Tây Tiến, một tác phẩm tiêu biểu của nền văn học kháng chiến.

(2) Thân bài

a. Nỗi nhớ của Quang Dũng về núi rừng Tây Bắc hùng vĩ và đoàn quân Tây Tiến anh hùng

- “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi”: Sông Mã, con sông quen thuộc của núi rừng Tây Bắc, được nhắc đến ngay từ đầu bài thơ, thể hiện nỗi nhớ của tác giả trải dài khắp không gian. Cụm từ “Tây Tiến” chỉ đoàn quân cùng với từ “ơi” vang lên trìu mến, thân thương.

- “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi”: Cảm xúc chủ đạo của bài thơ, diễn tả nỗi nhớ da diết, trống vắng và hụt hẫng.

- Các địa danh “Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông”: Gợi nhớ về những chặng đường hành quân gian khổ, để lại ấn tượng về sự xa xôi, heo hút của miền Tây Bắc.

- “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”: Những con dốc dựng đứng giữa trời, đầy nguy hiểm, nhưng người lính vẫn kiên cường vượt qua.

- “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”: Hình ảnh nhân hóa “súng ngửi trời” vừa diễn tả độ cao chót vót, vừa thể hiện vẻ đẹp tâm hồn lạc quan, hóm hỉnh của người lính.

- Hình ảnh đoàn quân hành quân trong mưa: “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” vừa dữ dội, vừa thơ mộng, tạo nên bức tranh thiên nhiên hùng vĩ.

- “Chiều chiều oai linh thác gầm thét/Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”: Âm thanh dữ dội của thác nước và tiếng hú man dại của thú rừng mang đậm âm hưởng đại ngàn.

- “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói/Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”: Hình ảnh người lính dừng chân bên xóm làng, hương thơm nếp mới và tình quân dân ấm áp xua tan đi những nhọc nhằn, gian khổ.

b. Đêm vui liên hoan văn nghệ và bức tranh sông nước miền Tây Bắc hư ảo

* Đêm vui liên hoan văn nghệ:

- Ngọn đuốc rừng thắp sáng đêm liên hoan văn nghệ truyền thống đã trở thành “hội đuốc hoa”, biến khung cảnh tuy thiếu thốn nhưng rực rỡ, lung linh với bao ước mơ và hạnh phúc.

- Hai chữ “kìa em” thể hiện sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng của người lính trước vẻ đẹp của những cô gái Tây Bắc trong bộ xiêm áo truyền thống, đang múa điệu múa dân tộc.

- Tiếng khèn mang linh hồn của núi rừng càng trở nên lôi cuốn, làm say đắm tâm hồn lãng mạn, mộng mơ của các chiến sĩ.

* Bức tranh sông nước miền Tây Bắc hư ảo:

- Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên đầy thơ mộng: Khung cảnh Châu Mộc trong buổi chiều sương phủ, dòng nước mênh mông, hoang dại và huyền ảo.

- “Hoa đong đưa” vừa là hình ảnh tả thực: những bông hoa khẽ lay động trên dòng nước lũ; vừa là ẩn dụ, gợi tả vẻ đẹp duyên dáng của các cô gái Tây Bắc.

c. Chân dung người lính Tây Tiến hào hùng mà vẫn lãng mạn, hào hoa, cùng sự hy sinh mất mát

- Hình ảnh chân thực về binh đoàn Tây Tiến:

• “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc”: Hóa chất bom đạn của kẻ thù khiến mái tóc người lính không còn nguyên vẹn, hoặc cũng có thể là họ chủ động cắt tóc để thuận tiện cho sinh hoạt.
• “Quân xanh màu lá dữ oai hùm”: Màu xanh của áo ngụy trang hòa cùng màu xanh của lá cây, hoặc cũng có thể là khuôn mặt xanh xao của người lính do sốt rét rừng.

=> Sự khó khăn, gian khổ của người lính Tây Tiến trong hoàn cảnh chiến tranh. Dù mạnh mẽ, họ vẫn mang trong mình nét lãng mạn, thơ mộng.

• “Mắt trừng gửi mộng qua biên giới”: Đôi mắt căm giận, quyết tâm theo dõi kẻ thù.
• “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”: Nỗi nhớ về những cô gái Hà Nội với vẻ đẹp thanh lịch, thướt tha.

- Sự hy sinh, mất mát của người lính:

• “Rải rác biên cương mồ viễn xứ”: Không chỉ một, mà rất nhiều cái chết nơi biên cương xa xôi.
• “Áo bào thay chiếu anh về đất”: Hình ảnh “áo bào” là chiếc áo lính, “về đất” là cách nói giảm nói tránh về sự hy sinh của người lính.
• “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”: Dòng sông Mã như tiễn đưa các anh với sự thành kính, trang nghiêm.

d. Khái quát những ngày Tây Tiến và những kỷ niệm không thể phai mờ

- “Tây Tiến người đi không hẹn trước/Đường lên thăm thẳm một chia phôi”: Sự ra đi không lời hẹn ước, thể hiện tinh thần sẵn sàng chiến đấu và hy sinh vì Tổ quốc.

- “Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy/Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”: Câu thơ gợi nhắc những kỷ niệm không thể phai mờ của đoàn quân Tây Tiến, những ký ức mãi mãi gắn bó với miền đất Sầm Nứa.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung sâu sắc và nghệ thuật độc đáo của bài thơ Tây Tiến, một tác phẩm tiêu biểu của nền văn học kháng chiến.