Bài thơ Lượm - Tác phẩm xuất sắc của nhà thơ Tố Hữu, sáng tác năm 1949

Tố Hữu, một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ ca cách mạng Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu sắc qua tác phẩm Lượm. Bài thơ không chỉ khắc họa hình ảnh đáng nhớ của cậu bé Lượm mà còn truyền tải những giá trị nhân văn sâu sắc, làm lay động trái tim người đọc.

EduTOPS mang đến cho bạn tài liệu chi tiết về nhà thơ Tố Hữu và bài thơ Lượm. Khám phá ngay những phân tích sâu sắc và ý nghĩa đằng sau tác phẩm này.

1. Lượm

Ngày Huế đổ máu,
Chú Hà Nội về,
Tình cờ chú cháu,
Gặp nhau Hàng Bè.

Chú bé loắt choắt,
Cái xắc xinh xinh,
Cái chân thoăn thoắt,
Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,
Mồm huýt sáo vang,
Như con chim chích,
Nhảy trên đường vàng…

- “Cháu đi liên lạc,
Vui lắm chú à.
Ở đồn Mang Cá,
Thích hơn ở nhà!”

Cháu cười híp mí,
Má đỏ bồ quân:
- “Thôi, chào đồng chí!”
Cháu đi xa dần…

Cháu đi đường cháu,
Chú lên đường ra,
Ðến nay tháng sáu,
Chợt nghe tin nhà.

Ra thế,
Lượm ơi!

Một hôm nào đó,
Như bao hôm nào,
Chú đồng chí nhỏ,
Bỏ thư vào bao,

Vụt qua mặt trận,
Ðạn bay vèo vèo,
Thư đề “Thượng khẩn”,
Sợ chi hiểm nghèo!

Ðường quê vắng vẻ,
Lúa trổ đòng đòng,
Ca-lô chú bé,
Nhấp nhô trên đồng…

Bỗng lòe chớp đỏ,
Thôi rồi, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ,
Một dòng máu tươi!

Cháu nằm trên lúa,
Tay nắm chặt bông,
Lúa thơm mùi sữa,
Hồn bay giữa đồng.

Lượm ơi, còn không?

Chú bé loắt choắt,
Cái xắc xinh xinh,
Cái chân thoăn thoắt,
Cái đầu nghênh nghênh.

Chiếc ca-lô đội lệch,
Miệng huýt sáo ngân vang,
Tựa chú chim chích nhỏ,
Nhảy nhót trên con đường vàng rực...

2. Khám phá cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Tố Hữu

2.1 Vài nét về tiểu sử

- Tố Hữu (1920 - 2002), tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành.

- Quê hương ông tại làng Phù Lai, nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

- Cha ông là một nhà nho nghèo, mẹ ông cũng xuất thân từ gia đình nho học, cả hai đã truyền cho ông tình yêu sâu sắc với văn học dân gian.

- Năm 12 tuổi, ông mồ côi mẹ. Một năm sau, ông theo học tại trường Quốc học Huế và tham gia phong trào đấu tranh cách mạng.

- Ngay từ tuổi thiếu niên, ông đã tham gia cách mạng và trở thành lãnh đạo chủ chốt của Đoàn thanh niên Dân chủ tại Huế.

- Cuối tháng 4 năm 1939, Tố Hữu bị thực dân Pháp bắt giam tại nhà lao Thừa Thiên.

- Tháng 3 năm 1942, ông vượt ngục và tiếp tục hoạt động cách mạng tại Thanh Hoá.

- Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945, ông giữ vai trò Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa Huế.

- Khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ông ra Thanh Hoá và lên Việt Bắc công tác tại cơ quan Trung ương Đảng, phụ trách lĩnh vực văn hoá văn nghệ.

- Tố Hữu từng đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị của Việt Nam.

- Ông là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ ca cách mạng Việt Nam và là một cán bộ cách mạng lão thành.

- Năm 1996, ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

2.2 Đường cách mạng, đường thơ

- Tố Hữu được xem là một trong những ngọn cờ tiên phong của nền văn nghệ Cách mạng Việt Nam.

- Hành trình thơ ca của Tố Hữu luôn song hành và phản ánh chân thực những chặng đường đầy gian khổ, hy sinh nhưng cũng rất đỗi vinh quang của dân tộc. Đồng thời, đó cũng là quá trình vận động trong tư tưởng và nghệ thuật của nhà thơ.

- Các chặng đường thơ:

• Từ ấy (1937 - 1946): Đánh dấu bước trưởng thành của một thanh niên quyết tâm đi theo cách mạng, gồm ba phần Máu lửa - Xiềng xích - Giải phóng.
• Việt Bắc (1947 - 1954): Là bản hùng ca về cuộc kháng chiến chống Pháp và những con người kiên cường.
• Gó lộng (1955 - 1961): Tràn đầy cảm hứng về những giá trị lớn lao của cuộc sống.
• Ra trận (1962 - 1971); Máu và hoa (1972 - 1977): Khắc họa khí thế quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ và niềm vui chiến thắng.
• Một tiếng đờn (1978 - 1992), Ta với ta (1992 - 1999): Đánh dấu sự chuyển mình trong thơ Tố Hữu, phản ánh cuộc sống đời thường với những niềm vui, nỗi buồn, được mất, sướng khổ…

3. Khám phá bài thơ Lượm - Tác phẩm đặc sắc của Tố Hữu

3.1 Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ ra đời năm 1949, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đầy cam go và ác liệt.

3.2 Thể thơ

• Bài thơ được sáng tác theo thể thơ bốn chữ.
• Ngôn ngữ giản dị, trong sáng, gần gũi.
• Nhịp thơ nhanh, mang hơi thở dồn dập, sôi nổi.
• Hình ảnh thơ mộc mạc, gần gũi với đời sống.

3.3 Bố cục

Bài thơ được chia làm 3 phần:

• Phần 1: Từ đầu đến “Cháu đi xa dần”. Khắc họa cuộc gặp gỡ đầy xúc động giữa hai chú cháu và giới thiệu về công việc liên lạc của Lượm.
• Phần 2: Tiếp theo đến “Hồn bay giữa đồng”. Miêu tả sự hy sinh anh dũng của Lượm trên chiến trường.
• Phần 3: Phần còn lại. Hình ảnh Lượm bất tử, sống mãi trong lòng người đọc và trong lịch sử.

3.4 Nội dung

Bài thơ khắc họa hình ảnh chú bé liên lạc Lượm với vẻ hồn nhiên, vui tươi, nhưng cũng đầy dũng cảm và nhiệt huyết. Dù Lượm đã hy sinh, hình ảnh của em vẫn sống mãi trong lòng quê hương, đất nước và trong trái tim của mọi người.

Nghệ thuật

Sử dụng thể thơ bốn chữ, kết hợp với các từ láy giàu giá trị gợi hình và âm điệu, giọng thơ hồn nhiên, trong sáng, tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho tác phẩm.

3.6 Mở bài và kết bài

- Mở bài:

Tố Hữu, một nhà thơ cách mạng lừng danh, đã khắc họa hình ảnh người chiến sĩ liên lạc nhỏ tuổi - Lượm, trong bài thơ cùng tên. Lượm hiện lên với vẻ hồn nhiên, vui tươi nhưng cũng đầy nhiệt huyết và dũng cảm. Tác phẩm được sáng tác năm 1949 và in trong tập thơ Việt Bắc.

- Kết bài:

Bài thơ Lượm của Tố Hữu đã tái hiện chân thực hình ảnh người anh hùng nhí - Lượm. Dù tuổi đời còn nhỏ, nhưng tinh thần kiên cường và dũng cảm của em không thua kém bất kỳ người lính cách mạng nào. Hình ảnh Lượm vừa hồn nhiên, lạc quan, vừa gợi lên nỗi xót xa, đau đớn trong lòng người đọc.

4. Dàn ý phân tích bài thơ Lượm

(1). Mở bài

- Một trong những tác phẩm xuất sắc viết về đề tài thiếu nhi tham gia cách mạng là bài thơ “Lượm” của nhà thơ Tố Hữu. Bài thơ được sáng tác năm 1949, trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Tác phẩm đã để lại trong em những ấn tượng sâu sắc, đặc biệt là hình ảnh nhân vật Lượm - một cậu bé liên lạc hồn nhiên, ngây thơ nhưng cũng rất dũng cảm, hy sinh anh dũng trong một lần làm nhiệm vụ chuyển thư “thượng khẩn”.

(2) Thân bài

a. Lượm là cậu bé hồn nhiên, ngây thơ và ngộ nghĩnh

- Lượm có dáng người nhỏ nhắn “loắt choắt”, chiếc mũ ca lô luôn đội lệch trên đầu. Dù nhỏ bé nhưng Lượm rất nhanh nhẹn và hoạt bát, điều này được thể hiện qua cụm từ “cái chân thoăn thoắt”.

- Hình ảnh Lượm hiện lên thật ngộ nghĩnh và đáng yêu:

“Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh.

Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng”

- Một loạt từ láy như “loắt choắt”, “xinh xinh”, “thoăn thoắt”, “nghênh nghênh” cùng với điệp từ “cái” đã tạo nên giá trị gợi tả đặc sắc, khắc họa rõ nét hình ảnh một cậu bé liên lạc nhỏ nhắn, nhanh nhẹn và đáng yêu.

- Sự hồn nhiên, ngây thơ của Lượm còn được thể hiện qua niềm vui khi được làm nhiệm vụ liên lạc. Cuộc đối thoại giữa Lượm và tác giả cho thấy Lượm rất vui sướng khi trở thành người chiến sĩ nhỏ:

“Cháu đi liên lạc
Vui lắm chú à
Ở đồn Mang Cá
Thích hơn ở nhà

Cháu cười híp mí
Má đỏ bồ quân
Thôi chào đồng chí
Cháu đi xa dần”

- Qua những từ ngữ miêu tả cảm xúc như “vui”, “thích”, “cười”, “má đỏ”, tác giả khẳng định rằng việc tham gia chiến đấu bảo vệ đất nước là niềm vui và tự hào của thế hệ trẻ Việt Nam.

b. Lượm là người có tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hi sinh vì nhiệm vụ được giao

- Lượm thể hiện sự dũng cảm khi làm nhiệm vụ:

“Vụt qua mặt trận
Đạn bay vèo vèo
Thư đề Thượng khẩn
Sợ chi hiểm nghèo

- Để thư “Thượng khẩn” đến tay người nhận kịp thời, Lượm không ngại hiểm nguy. Từ “sợ chi” thể hiện ý chí kiên cường và tinh thần bất khuất của người chiến sĩ nhỏ.

- Hình ảnh chiếc mũ ca lô nhấp nhô trên cánh đồng lúa đang trổ đòng thật đẹp và đầy xúc động:

- Đường quê vắng vẻ Lúa trổ đòng đòng Ca lô chú bé Nhấp nhô trên đồng.

- Nhưng rồi, Lượm đã ngã xuống trên cánh đồng quê khi đang làm nhiệm vụ đưa thư “Thượng khẩn”:

“Bỗng lòe chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ
Một dòng máu tươi”

- Lời thơ như nghẹn ngào trước sự hi sinh của Lượm. Dù ngã xuống, hồn Lượm vẫn bay giữa cánh đồng lúa thơm ngát mùi sữa:

“Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa đồng”

- Đây là khổ thơ đẹp nhất về sự hi sinh của người chiến sĩ. Hương thơm của cánh đồng lúa bao bọc, chở che hồn người chiến sĩ tuổi thiếu niên. Không gian trở nên thiêng liêng với sự thoáng đãng của cánh đồng quê và hương thơm ngào ngạt của lúa trổ đòng. Tất cả như dang rộng vòng tay đón Lượm trở về với đất mẹ.

(3) Kết bài

- Với nghệ thuật miêu tả nhân vật kết hợp kể chuyện và biểu cảm, tác giả đã khắc họa thành công hình ảnh Lượm - một cậu bé hồn nhiên, ngây thơ nhưng vô cùng dũng cảm. Lượm đã hi sinh anh dũng khi làm nhiệm vụ, trở thành tấm gương sáng cho thế hệ trẻ noi theo.

- Tác phẩm khép lại, nhưng hình ảnh Lượm mãi mãi in đậm trong trái tim em. Em cảm phục và yêu quý người thiếu niên anh hùng đã vui vẻ hi sinh vì quê hương, đất nước.