Tác phẩm 'Cuộc chia tay của những con búp bê' - Khánh Hoài: Phân tích sâu sắc và cảm nhận ý nghĩa nhân văn

Tác phẩm 'Cuộc chia tay của những con búp bê' của Khánh Hoài kể về hành trình đầy xúc động và đau thương của hai anh em Thành và Thủy khi họ buộc phải chia lìa. Câu chuyện không chỉ là nỗi đau của tuổi thơ mà còn là bài học sâu sắc về tình cảm gia đình và sự hy sinh.

EduTOPS mang đến cho học sinh tài liệu chi tiết về nhà văn Khánh Hoài và kiệt tác 'Cuộc chia tay của những con búp bê'. Tài liệu này sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về bối cảnh, nội dung và thông điệp nhân văn mà tác phẩm muốn truyền tải.

I. Khái quát về nhà văn Khánh Hoài

- Nhà văn Khánh Hoài sinh năm 1937 tại Đông Hưng, Thái Bình, nơi đã nuôi dưỡng tâm hồn văn chương của ông.

- Ông là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như: 'Trận chung kết' (truyện dài, 1975), 'Những chuyện bất ngờ' (truyện vừa, 1978), 'Chuyện ở lớp, chuyện ở nhà' (hay còn gọi là 'Băng ngũ hổ', truyện vừa, 1993-1994), và đặc biệt là 'Cuộc chia tay của những con búp bê' (truyện ngắn, 1992).

- Khánh Hoài đã được vinh danh qua nhiều giải thưởng văn học uy tín:

• Giải A, Giải Văn nghệ Vĩnh Phú 10 năm (1975-1985) cho tác phẩm 'Trận chung kết'.
• Giải Nhì cuộc thi thơ - văn viết về quyền trẻ em do Viện Khoa học Giáo dục và Tổ chức cứu trợ trẻ em Rát-đa Bác-nen (Thụy Điển) tổ chức, dành cho truyện ngắn 'Cuộc chia tay của những con búp bê'.
• Giải chính thức Giải thưởng Hùng Vương (Hội Văn nghệ Vĩnh Phú) cho tập truyện 'Chuyện ở lớp, chuyện ở nhà'.

II. Khám phá tác phẩm 'Cuộc chia tay của những con búp bê' - Một kiệt tác đầy xúc động

1. Bối cảnh ra đời của tác phẩm

Tác phẩm đã xuất sắc giành giải Nhì trong cuộc thi thơ - văn viết về quyền trẻ em, do Viện Khoa học Giáo dục phối hợp cùng Tổ chức cứu trợ trẻ em Rát-đa Bác-nen (Thụy Điển) tổ chức vào năm 1992.

2. Tóm tắt nội dung

Thành và Thủy là hai anh em luôn gắn bó, yêu thương nhau hết mực. Thế nhưng, cuộc sống êm đềm của họ bị đảo lộn khi bố mẹ quyết định ly hôn, buộc hai anh em phải chia tay. Trước ngày chia ly, mẹ yêu cầu họ phân chia đồ chơi. Thành nhường hầu hết đồ chơi cho em gái: từ bộ tú lơ khơ, bàn cá ngựa, những con ốc biển, bộ chỉ màu, đến hai con búp bê thân thiết là Em Nhỏ và Vệ Sĩ. Ngày hôm sau, Thành đưa Thủy đến trường để chia tay cô giáo và bạn bè. Cô giáo tặng Thủy một quyển sổ và chiếc bút mực, nhưng cô bé từ chối vì biết mình không còn được đến trường. Khi trở về nhà, hai anh em chứng kiến chiếc xe tải đỗ sẵn trước cổng, báo hiệu cuộc chia ly không thể tránh khỏi. Thủy chạy vào nhà, lấy con Vệ Sĩ đưa cho Thành để nó canh giấc ngủ cho anh. Nhưng rồi, cô bé lại quay lại, đưa cả con Em Nhỏ và dặn Thành hứa sẽ không bao giờ để chúng phải xa nhau nữa.

3. Bố cục tác phẩm

Tác phẩm được chia thành ba phần chính:

• Phần 1: Từ đầu đến “hiếu thảo như vậy” – Miêu tả cảnh hai anh em Thành và Thủy chia đồ chơi trước ngày chia ly.
• Phần 2: Tiếp theo đến “ươm trùm lên cảnh vật” – Cuộc chia tay đầy xúc động của hai anh em với thầy cô và bạn bè tại trường học.
• Phần 3: Phần còn lại – Khoảnh khắc đau lòng khi hai anh em phải chia tay nhau, với sự xuất hiện của chiếc xe tải và lời hứa không bao giờ để hai con búp bê xa nhau.

4. Giá trị nội dung sâu sắc

Tác phẩm 'Cuộc chia tay của những con búp bê' khắc họa nỗi đau và sự xúc động trong cuộc chia ly của hai anh em Thành và Thủy. Qua câu chuyện, tác giả gửi gắm thông điệp sâu sắc về giá trị thiêng liêng của tổ ấm gia đình. Tổ ấm ấy không chỉ là nơi chứa đựng tình yêu thương mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của mỗi con người. Tác phẩm nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng, bảo vệ và gìn giữ những tình cảm tự nhiên, trong sáng, tránh để chúng bị tổn thương vì bất kỳ lý do nào.

5. Giá trị nghệ thuật đặc sắc

• Tác phẩm được kể theo ngôi thứ nhất, mang đến góc nhìn chân thực và gần gũi.
• Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, sâu sắc, giúp người đọc dễ dàng đồng cảm với những cảm xúc của nhân vật.

Cuộc chia tay của những con búp bê

Nghe đọc Cuộc chia tay của những con búp bê:

Mẹ tôi, giọng khản đặc, từ trong màn nói vọng ra:

- Thôi, hai đứa liệu mà đem chia đồ chơi ra đi.

Vừa nghe thấy thế, em tôi bất giác run lên bần bật, kinh hoàng đưa cặp mắt tuyệt vọng nhìn tôi. Cặp mắt đen của em lúc này buồn thăm thẳm, hai bờ mi đã sưng mọng lên vì khóc nhiều.

Đêm qua, lúc nào chợt tỉnh, tôi cũng nghe tiếng nức nở, tức tưởi của em. Tôi cứ phải cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nhưng nước mắt cứ tuôn ra như suối, ướt đầm cả gối và hai cánh tay áo.

Sáng nay dậy sớm, tôi khẽ mở cửa rón rén đi ra vườn, ngồi xuống gốc cây hồng xiêm. Chợt nghe tiếng động phía sau, tôi quay lại: em tôi đã theo ra từ lúc nào. Em lặng lẽ đặt tay lên vai tôi. Tôi kéo em ngồi xuống và khẽ vuốt lên mái tóc.

Chúng tôi cứ ngồi im như vậy. Đằng đông, trời hửng dần. Những bông hoa thược dược trong vườn đã thoáng hiện trong màn sương sớm và bắt đầu khoe bộ cánh rực rỡ của mình. Lũ chim sâu nhảy nhót trên cành và chiêm chiếp kêu. Ngoài đường, tiếng xe máy, tiếng ô tô và tiếng nói chuyện của những người đi chợ mỗi lúc một ríu ran. Cảnh vật vẫn cứ như hôm qua, hôm kia thôi mà sao tai họa giáng xuống đầu anh em tôi nặng nề thế này.

Gia đình tôi khá giả. Anh em tôi rất thương nhau. Phải nói em tôi rất ngoan. Nó lại khéo tay nữa. Hồi còn học lớp Năm, có lần tôi đi đá bóng, bị xoạc một miếng áo rất to. Sợ mẹ đánh, tôi cứ ngồi lì ngoài bãi không dám về. Nghe lũ bạn mách, em đã đem kim chỉ ra tận sân vận động. Nó bảo:

Anh cởi áo ra, em và lại cho. Em vá khéo, mẹ không biết được đâu.

Nhìn bàn tay mảnh mai của em dịu dàng đưa mũi kim thoăn thoắt, không hiểu sao tôi thấy ân hận quá. Lâu nay, mải vui chơi bè bạn, chẳng lúc nào tôi chú ý đến em… Từ đấy, chiều nào tôi cũng đi đón em. Chúng tôi nắm tay nhau vừa đi vừa trò chuyện.

Vậy mà giờ đây, anh em tôi sắp phải xa nhau. Có thể sẽ xa nhau mãi mãi. Lạy trời đây chỉ là một giấc mơ. Một giấc mơ thôi.

Nhưng không, có tiếng dép lẹp kẹp trong nhà và tiếng mẹ tôi:

- Thằng Thành, con Thủy đâu?

Chúng tôi giật mình, líu ríu dắt nhau đứng dậy

- Đem chia đồ chơi ra đi! – Mẹ tôi ra lệnh. Thủy mở to đôi mắt như người mất hồn, loạng choạng bám vào cánh tay tôi. Dìu em vào trong nhà, tôi bảo

- Không phải chia nữa. Anh cho em tất cả.

Tôi nhắc lại hai ba lần, Thủy mới giật mình nhìn xuống. Em buồn bã lắc đầu: - Không, em không lấy. Em để hết lại cho anh.

- Lằng nhằng mãi. Chia ra! – Mẹ tôi quát và giận dữ đi về phía cổng.

Em tôi sụt sịt bảo:

- Thôi thì anh cứ chia ra vậy.

Đồ chơi của chúng tôi cũng chẳng có nhiều. Tôi dành hầu hết cho em: bộ tú lơ khơ, bàn cá nhựa, những con ốc biển và bộ chỉ màu. Thủy chẳng quan tâm đến chuyện đó, mắt nó cứ ráo hoảnh nhìn vào khoảng không, thỉnh thoảng lại nấc lên khe khẽ. Nhưng khi tôi vừa lấy hai con búp bê từ trong tủ ra, đặt sang hai phía thì em bỗng tru tréo lên giận dữ:

- Anh lại chia rẽ con Vệ Sĩ với con Em Nhỏ ra à? Sao anh ác thế!

Tôi nhìn em buồn bã:

- Thì anh đã nói với em rồi. Anh cho em tất cả.

Tôi đặt con Vệ Sĩ vào cạnh con Em Nhỏ giữa đống đồ chơi của Thủy. Cặp mắt em dịu lại, nhưng chợt nghĩ ra điều gì, em lại kêu lên:

- Nhưng như vậy lấy ai gác đêm cho anh?

Tôi nhếch mép cười cay đắng. Trước đây có thời kỳ tôi toàn mê ngủ thấy ma. Thủy bảo: “Để em bắt con Vệ Sĩ gác cho anh”.

Em buộc con dao díp vào lưng con búp bê lớn và đặt ở đầu giường tôi. Đêm ấy, tôi không chiêm bao thấy ma nữa. Từ đấy, tối tối, sau khi học xong bài, Thủy lại “võ trang” cho con Vệ Sĩ và đem đặt trên đầu giường tôi. Buổi sáng, em tháo dao ra, đặt nó về chỗ cũ, cạnh con Em Nhỏ. Hai con quàng tay lên vai nhau thân thiết. Từ khi về nhà tôi, chúng chưa phải xa nhau ngày nào, nên bây giờ thấy tôi đem chia chúng ra, Thủy không chịu đựng nổi. Chúng tôi cứ ngồi thừ ra, chẳng muốn chia bôi cũng chẳng muốn thu lại nữa. Một lát sau, em tôi đem đặt hai con búp bê về chỗ cũ. Chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau và âu yếm ngước nhìn chúng tôi. Thủy bỗng trở nên vui vẻ:

- Anh xem chúng đang cười kìa!

Tôi cố vui vẻ theo em, nhưng nước mắt đã ứa ra.

Bỗng Thủy lại xị mặt xuống:

- Sao bố mãi không về nhỉ? Như vậy là em không được chào bố trước khi đi.

Tôi nhìn sang cửa phòng bố. Mấy ngày rồi, bố vẫn biệt tăm. Tôi xót xa nhìn em. Bao giờ nó cũng chu đáo và hiếu thảo như vậy.

- Hay anh dẫn em đến trường một lát.

Tôi đứng dậy, lấy chiếc khăn mặt ướt đưa cho em. Thủy lau nước mắt rồi soi gương, chải lại tóc. Anh em tôi dẫn nhau ra đường. Em nắm chặt tay tôi và nép sát vào như những ngày còn nhỏ. Chúng tôi đi chầm chậm trên con đường đất đỏ quen thuộc của thị xã quê hương. Đôi lúc, đột nhiên em dừng lại, mắt cứ nhìn đau đáu vào một gốc cây hay một mái nhà nào đó, toàn những cảnh quen thuộc trên con đường chúng tôi đã đi lại hàng nghìn lần từ thuở ấu thơ.

Gần trưa, chúng tôi mới ra đến trường học. Tôi dẫn em đến lớp 4B. Cô giáo Tâm đang giảng bài. Chúng tôi đứng nép vào một gốc cây trước lớp. Em cắn chặt môi im lặng, mắt lại đăm đăm nhìn khắp sân trường, từ cột cờ đến tấm bảng tin và những vạch than vẽ ô ăn quan trên hè gạch. Rồi em bật lên khóc thút thít.

- Ôi, em Thủy! – Tiếng kêu sửng sốt của cô giáo làm tôi giật mình.

Em tôi bước vào lớp:

- Thưa cô, em đến chào cô… – Thủy nức nở.

Cô Tâm ôm chặt lấy em:

- Cô biết chuyện rồi. Cô thương em lắm!

Và cô quay xuống lớp:

- Bố mẹ bạn Thủy bỏ nhau. Thủy phải xa lớp ta, theo mẹ về quê ngoại.

Một tiếng “ồ” nổi lên kinh ngạc. Cả lớp sững sờ. Đã có tiếng khóc thút thít của mấy đứa bạn thân. Vài đứa mạnh dạn bỏ chỗ ngồi, đi lên nắm chặt lấy tay em tôi như chẳng muốn rời. Toàn những bạn đánh chuyền, đánh chắt, có cái kẹo, quả táo cũng để dành phần nhau trong suốt mấy năm qua…

Cô giáo Tâm gỡ tay Thủy, đi lại phía bục, mở cặp lấy một quyển sổ cùng với chiếc bút máy nắp vàng đưa cho em tôi và nói:

- Cô tặng em. Về trường mới, em cố gắng học tập nhé!

Em đặt vội quyển sổ và cây bút lên bàn:

- Thưa cô, em không dám nhận… em không được đi học nữa.

- Sao vậy? – Cô Tâm sửng sốt.

- Nhà bà ngoại em ở xa trường học lắm. Mẹ em bảo sẽ sắm cho em một thúng hoa quả để ra chợ ngồi bán.

“Trời ơi!”, cô giáo tái mặt và nước mắt giàn giụa. Lũ nhỏ cũng khóc mỗi lúc một to hơn. Cuối cùng, sợ làm ảnh hưởng đến giờ học, em tôi ngẩng đầu lên, nức nở:

- Thôi, em chào cô ở lại. Chào tất cả các bạn, tôi đi.

Tôi dắt em ra khỏi lớp. Nhiều thầy cô ngừng giảng bài, ái ngại nhìn theo chúng tôi. Ra khỏi trường, tôi kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vàng ươm trùm lên cảnh vật.

Vừa tới nhà, tôi đã nhìn thấy một chiếc xe tải đỗ trước cổng. Mấy người hàng xóm đang giúp mẹ tôi khuân đồ đạc lên xe. Cuộc chia tay đột ngột quá. Thủy như người mất hồn, mặt tái xanh như tàu lá. Em chạy vội vào trong nhà mở hòm đồ chơi của nó ra. Hai con búp bê tôi đã đặt gọn vào trong đó. Thủy lấy con Vệ Sĩ ra đặt lên giường tôi, rồi bỗng ôm ghì lấy con búp bê, hôn gấp gáp lên mặt nó và thì thào:

Vệ Sĩ thân yêu ở lại nhé! Ở lại gác cho anh tao ngủ nhé! Xa mày, con Em Nhỏ sẽ buồn lắm đấy, nhưng biết làm thế nào…

Em khóc nức lên và chạy lại nắm tay tôi dặn dò:

Anh ơi! Bao giờ áo anh có rách, anh tìm về chỗ em, em vá cho, anh nhé…

Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thủy:

- Đi thôi con.

Qua màng nước mắt, tôi nhìn theo mẹ và em trèo lên xe. Bỗng em lại tụt xuống chạy về phía tôi, tay ôm con búp bê. Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.

Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng nó ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.

- Anh xin hứa.

Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe. Chiếc xe tải rồ máy, lao ra đường và phóng đi mất hút.