Soạn bài Gió lạnh đầu mùa - Ngữ văn lớp 8 trang 19 sách Cánh diều tập 1: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

Tác phẩm Gío lạnh đầu mùa của nhà văn Thạch Lam sẽ được khám phá sâu sắc trong chương trình Ngữ văn lớp 8, mang đến những bài học ý nghĩa về cuộc sống và con người.

EduTOPS mang đến tài liệu Soạn văn 8: Gío lạnh đầu mùa, cung cấp kiến thức bổ ích và sâu sắc, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về tác phẩm và nâng cao kỹ năng phân tích văn học.

1. Sơ đồ tư duy Gío lạnh đầu mùa - Công cụ hỗ trợ học tập hiệu quả và sáng tạo

2. Soạn bài Gío lạnh đầu mùa chi tiết - Hướng dẫn đầy đủ và sâu sắc nhất

2.1 Tác giả

- Thạch Lam (1910 - 1942), tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân), sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình công chức có gốc quan lại.

- Ông là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là những thành viên nổi bật của nhóm Tự lực văn đoàn.

- Thời thơ ấu, Thạch Lam sống tại phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, sau đó theo cha chuyển đến tỉnh Thái Bình.

- Ông học tập tại Hà Nội, sau khi đỗ tú tài phần thứ nhất, ông bắt đầu sự nghiệp viết báo và sáng tác văn chương.

- Thạch Lam nổi tiếng với phong cách viết “những truyện không có chuyện”, tập trung khai thác thế giới nội tâm nhân vật với những cảm xúc tinh tế, mơ hồ trong đời sống thường nhật.

- Văn phong của ông trong sáng, giản dị nhưng ẩn chứa chiều sâu tâm tư và sự lắng đọng.

- Một số tác phẩm tiêu biểu:

• Truyện ngắn: Gió lạnh đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942)
• Tiểu thuyết: Ngày mới (1939)
• Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)...

2.2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

Truyện được in trong tập truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” (NXB Đời nay, 1937).

b. Tóm tắt

Buổi sáng mùa đông, Sơn thức dậy và cảm nhận cái lạnh đầu mùa. Chị và mẹ Sơn đã dậy sớm, quạt hỏa lò pha nước chè. Mọi người đều mặc áo ấm. Sơn được mẹ cho mặc áo vệ sinh màu nâu sẫm và áo dạ khâu chỉ đỏ. Hai chị em Sơn ra chợ chơi cùng lũ trẻ nghèo trong làng, những đứa trẻ không có áo ấm. Khi thấy chị em Sơn mặc áo đẹp, chúng xuýt xoa khen ngợi. Hiên, một cô bé nghèo, không có áo ấm, khiến Sơn động lòng thương. Cậu bàn với chị lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Về nhà, hai chị em lo sợ mẹ biết, định đòi lại áo nhưng không thấy Hiên. Khi trở về, họ thấy mẹ Hiên đang nói chuyện với mẹ mình. Mẹ Sơn thương cảnh nhà Hiên nghèo khó, cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con.

c. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “rơm rớm nước mắt”: cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa.
• Phần 2. Tiếp đến “ấm áp vui vui”: cảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.
• Phần 3. Còn lại: sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

2.3 Đọc hiểu

a. Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn những ngày gió đầu mùa

- Khung cảnh mùa đông:

• Sau một đêm mưa rào, trời chuyển gió bấc, cái lạnh đột ngột khiến người ta tưởng như đang giữa mùa đông giá rét.
• Ngoài sân, đất khô trắng xóa, gió vi vu thổi bụi bay mù mịt, cuốn theo những chiếc lá khô xào xạc.
• Bầu trời u ám, phủ một màu trắng đục. Những chậu lan trong nhà, lá co lại vì lạnh.

- Cảnh sinh hoạt của mọi người trong gia đình

• Sơn tỉnh giấc, vẫn ngồi thu mình trong chăn, chưa muốn rời khỏi giường.
• Mẹ và chị Sơn đã dậy sớm, ngồi quạt hỏa lò để pha nước uống.
• Mẹ Sơn bảo Lan lấy thúng áo ra.
• Lan khệ nệ bê thúng áo đặt lên phản.
• Mẹ Sơn cầm chiếc áo bông cũ, nhắc đến em Duyên khiến Sơn xúc động.
• Sơn được mẹ mặc cho chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm và áo dạ khâu chỉ đỏ.

b. Cảnh hai chị em Sơn chơi đùa ở chợ

- Hoàn cảnh của những đứa trẻ ở chợ: chúng mặc quần áo cũ kỹ, vá chằng vá đụp; môi thâm tím, da tái nhợt; mỗi cơn gió thổi qua lại run lẩy bẩy…

- Thái độ của chị em Sơn: vẫn thân thiện chơi đùa cùng lũ trẻ, không kiêu ngạo hay khinh thường như các em họ của Sơn.

- Cuộc trò chuyện với Hiên:

• Chị Lan đột nhiên vẫy tay gọi một cô bé đang đứng dựa vào cột quán: “Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi”.
• Sơn bước lại gần, nhìn thấy Hiên co ro đứng bên cột, chỉ mặc manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay.
• Chị Lan hỏi: “Sao áo mày rách thế, Hiên? Áo lành đâu không mặc?”
• Khi biết Hiên chỉ có một chiếc áo, Sơn đề nghị đem chiếc áo bông cũ cho Hiên. Chị Lan đồng ý, chạy về nhà lấy áo.

c. Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo

- Sơn nghe vú già nói rằng mẹ đã biết chuyện hai chị em cho Hiên áo bông cũ.

- Lo sợ mẹ mắng, Sơn vội chạy đi tìm Hiên để đòi lại áo, nhưng không thấy cô bé đâu.

- Khi về đến nhà, hai chị em ngạc nhiên thấy mẹ Hiên đang ở trong nhà, mang áo sang trả lại.

- Mẹ Sơn ân cần hỏi thăm và cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con.

- Mẹ Sơn không hề trách mắng mà dịu dàng ôm hai chị em vào lòng.

3. Soạn bài Gío lạnh đầu mùa ngắn gọn - Hướng dẫn tóm tắt và phân tích chi tiết

3.1 Chuẩn bị

- Thông tin về nhà văn Thạch Lam:

• Thạch Lam (1910 - 1942), tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân), sinh tại Hà Nội trong một gia đình công chức gốc quan lại.
• Ông là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn.
• Thời thơ ấu, Thạch Lam sống ở phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, sau đó theo cha chuyển đến tỉnh Thái Bình.
• Ông học tại Hà Nội, sau khi đỗ tú tài phần thứ nhất, ông bắt đầu sự nghiệp viết báo và sáng tác văn chương.
• Thạch Lam nổi tiếng với phong cách viết “những truyện không có chuyện”, tập trung khai thác thế giới nội tâm nhân vật với những cảm xúc tinh tế, mơ hồ trong đời sống thường nhật.
• Văn phong của ông trong sáng, giản dị nhưng ẩn chứa chiều sâu tâm tư và sự lắng đọng.
• Một số tác phẩm tiêu biểu: Truyện ngắn: Gió lạnh đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942); Tiểu thuyết: Ngày mới (1939); Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)...

- Chất thơ được thể hiện qua việc nhà văn khắc họa tinh tế những diễn biến tâm trạng, cảm xúc của nhân vật trong truyện; hình ảnh trong sáng, giàu biểu cảm…

- Em đã từng tặng bạn một món quà mà không hỏi ý kiến cha mẹ. Khi đó, một bạn trong lớp có hoàn cảnh khó khăn, em đã dùng số tiền tiết kiệm của mình để mua tặng bạn một số món đồ dùng học tập như sách vở, hộp bút… Khi bố mẹ phát hiện, họ khen ngợi em có lòng tốt giúp đỡ bạn bè, nhưng cũng nhắc nhở em rằng khi làm việc gì cần phải trao đổi và xin phép bố mẹ.

3.2 Đọc hiểu

Câu 1. Những chi tiết nào cho thấy trời rất lạnh?

Những chi tiết cho thấy trời rất lạnh:

• Qua một đêm mưa rào, trời đột ngột chuyển gió bấc, cái lạnh đến bất ngờ khiến người ta tưởng như đang giữa mùa đông giá rét.
• Mọi người đều đã mặc áo ấm để chống chọi với cái lạnh.
• Đất khô trắng xóa, gió vi vu thổi bụi bay mù mịt, cuốn theo những chiếc lá khô xào xạc.
• Bầu trời u ám, phủ một màu trắng đục.
• Những chậu lan trong nhà, lá co lại vì lạnh.

Câu 2. Thử hình dung dáng điệu, tâm trạng của Sơn khi đi chơi.

Dáng điệu, tâm trạng của Sơn khi được đi chơi: Mặc quần áo ấm, Sơn vui vẻ và háo hức bước ra ngoài, tâm trạng phấn khích như được khám phá một thế giới mới.

Câu 3. Tại sao lũ trẻ thấy chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng nhưng không dám vồ vập?

Lũ trẻ thấy chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng nhưng không dám vồ vập vì: Sơn và Lan là bạn đồng trang lứa, luôn tỏ ra gần gũi và thân thiết nên chúng vui mừng khi có người chơi cùng. Tuy nhiên, chúng ý thức được thân phận nghèo khổ của mình và sự khác biệt với Sơn và Lan, nên không dám vồ vập.

Câu 4. Các câu thoại ở đâu cho thấy thái độ gì của bọn trẻ?

Các câu thoại cho thấy sự tò mò, ngạc nhiên và cả sự e dè của bọn trẻ khi tiếp xúc với chị em Sơn.

Câu 5. Tại sao Sơn thấy “ấm áp vui vui”?

Sơn thấy “ấm áp vui vui” vì cậu đã làm được một việc tốt, giúp lan tỏa tình yêu thương và sự ấm áp đến người khác.

Câu 6. Tâm trạng lo sợ của hai chị em Sơn được thể hiện qua những chi tiết nào?

- Bỏ cả bữa ăn vì lo lắng.

- Chạy đi tìm Hiên để đòi lại chiếc áo, nhưng không thấy cô bé đâu.

• Hai chị em lo lắng, đi ra cánh đồng tìm nhưng không gặp Hiên.
• Lan trách em vì đã nghĩ ra việc cho Hiên chiếc áo mà không hỏi ý kiến mẹ.

Câu 7. Vì sao chị em Sơn cho cái áo ấy lại có thể bị mẹ mắng?

Chị em Sơn có thể bị mẹ mắng vì đã cho Hiên chiếc áo mà không xin phép mẹ trước.

Câu 8. Câu nói của mẹ Hiên thể hiện điều gì?

Câu nói của mẹ Hiên thể hiện bà là một người hiểu chuyện và có lòng tự trọng. Dù hoàn cảnh nghèo khó, khi nghe con kể, bà vẫn mang trả lại chiếc áo để giữ phẩm giá.

Câu 9. Kết thúc truyện có gì bất ngờ?

Kết thúc truyện bất ngờ khi mẹ Sơn không trách mắng mà còn cho mẹ Hiên vay tiền để may áo cho con. Sơn và Lan cũng không bị mẹ trách phạt.

3.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. Hãy tóm tắt nội dung chính của truyện Gió lạnh đầu mùa. Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa (Thạch Lam) và Tôi đi học (Thanh Tịnh) có gì giống nhau?

- Tóm tắt: Buổi sáng mùa đông, Sơn thức dậy và cảm nhận cái lạnh đầu mùa. Chị và mẹ Sơn đã dậy sớm, quạt hỏa lò pha nước chè. Mọi người đều mặc áo ấm. Sơn được mẹ cho mặc áo vệ sinh màu nâu sẫm và áo dạ khâu chỉ đỏ. Hai chị em Sơn ra chợ chơi cùng lũ trẻ nghèo trong làng, những đứa trẻ không có áo ấm. Khi thấy chị em Sơn mặc áo đẹp, chúng xuýt xoa khen ngợi. Hiên, một cô bé nghèo, không có áo ấm, khiến Sơn động lòng thương. Cậu bàn với chị lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Về nhà, hai chị em lo sợ mẹ biết, định đòi lại áo nhưng không thấy Hiên. Khi trở về, họ thấy mẹ Hiên đang nói chuyện với mẹ mình. Mẹ Sơn thương cảnh nhà Hiên nghèo khó, cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con.

- Điểm giống nhau: cốt truyện đơn giản, kể lại những sự việc trong cuộc sống, thể hiện cảm xúc và tâm trạng của nhân vật.

Câu 2. Những chi tiết nào trong truyện giúp em hình dung ra bối cảnh chị em Sơn cho chiếc áo bông? Bối cảnh ấy cho em biết gì về cuộc sống được miêu tả trong truyện?

- Hoàn cảnh của những đứa trẻ ở chợ: chúng mặc quần áo cũ kỹ, vá chằng vá đụp; môi thâm tím, da tái nhợt; mỗi cơn gió thổi qua lại run lẩy bẩy…

- Cuộc sống nghèo khổ, thiếu thốn của những gia đình lao động nơi miền quê nghèo.

Câu 3. Phân tích diễn biến tâm trạng của Sơn trước và sau khi cho chiếc áo. Chi tiết nào làm em chú ý và xúc động nhất? Vì sao?

- Trước khi cho áo: Sơn động lòng thương trước hoàn cảnh của Hiên, nhớ về em Duyên ngày trước vẫn hay chơi đùa cùng Hiên.

- Sau khi cho áo: Sơn cảm thấy ấm áp và vui vẻ vì đã làm được việc tốt.

- Chi tiết xúc động nhất là khi Sơn biết Hiên chỉ có một chiếc áo để mặc, cậu quyết định đem chiếc áo bông cũ cho Hiên. Chị Lan đồng ý và chạy về nhà lấy áo. Chi tiết này thể hiện tấm lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương của Sơn và Lan.

Câu 4. Nhận xét về thái độ và cách ứng xử của hai bà mẹ (mẹ Sơn và mẹ Hiên) trong phần cuối của truyện. Theo em, vì sao mẹ Sơn lại không hài lòng khi chị em Sơn cho Hiên chiếc áo bông ấy?

- Mẹ Hiên: mang chiếc áo đến trả lại, thể hiện sự tự trọng và hiểu biết.

- Mẹ Sơn: hỏi thăm, cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo cho con, thể hiện lòng nhân ái.

=> Chiếc áo là kỉ vật của em Duyên, không chỉ vậy, Sơn và Lan đã tự ý quyết định mà không hỏi ý kiến mẹ.

Câu 5. Có người cho rằng, truyện Gió lạnh đầu mùa chỉ có ý nghĩa đơn giản là việc cho chiếc áo bông cũ. Em có đồng ý không? Vì sao? Theo em, truyện ngắn này có ý nghĩa như thế nào?

• Ý kiến: không đồng tình
• Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa không chỉ dừng lại ở việc cho chiếc áo bông cũ mà còn truyền tải thông điệp sâu sắc về tình yêu thương, sự sẻ chia giữa con người, mang ý nghĩa nhân văn cao đẹp.

Câu 6. Vẻ đẹp của truyện Gió lạnh đầu mùa không chỉ hiện lên qua hình thức (câu chữ, hình ảnh,...) mà còn ở tình cảm trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung. Hãy viết đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) làm rõ nhận xét đó.

Gợi ý:

Khi đọc truyện Gió lạnh đầu mùa, người đọc không chỉ ấn tượng với vẻ đẹp được hiện lên qua hình thức (câu chữ, hình ảnh,...) mà còn ở tình cảm trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung. Điều đó được thể hiện cụ thể qua hai nhân vật Sơn và Lan. Cả hai đều là những đứa trẻ ngây thơ, lương thiện. Dù sống trong một gia đình khá giả, nhưng Sơn và Lan luôn tỏ ra thân thiện và chơi cùng với bọn trẻ con trong xóm - Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc - những đứa trẻ em nghèo ở xóm trợ. Khi nhìn thấy Hiên đang đứng “co ro” bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo “rách tả tơi”, “hở cả lưng và tay”, Sơn đã “động lòng thương” và chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Lan và Sơn đã bàn với nhau cho cái Hiên chiếc áo bông cũ. Sau đó, Lan đã “hăm hở” chạy về nhà lấy áo. Sơn yên lặng đợi chờ, trong lòng tự nhiên thấy “ấm áp vui vui”. Cái áo cũ mà chị em Sơn đem cho cái Hiên chứa đựng biết bao tình người, thể hiện tình cảm san sẻ của một đứa trẻ có một trái tim giàu tình yêu thương. Hành động của chị em Sơn tuy nhỏ bé nhưng lại thật cao cả, đáng quý. Chính nhân vật người mẹ của Sơn và Lan cũng thể hiện được điều đó. Mẹ Sơn sau khi nghe rõ việc, đã cho mẹ Hiên mượn năm hào về may áo ấm cho con. Còn với hai chị em Sơn, bà chẳng những không tức giận mà còn “vẫy hai con lại gần, rồi âu yếm”. Điều đó cho thấy mẹ Sơn cũng là một người phụ nữ nhân hậu, giàu lòng vị tha và yêu thương. Như vậy, có thể thấy, truyện Gió lạnh đầu mùa là một tác phẩm giàu giá trị và thật đẹp đẽ.