Hướng dẫn Soạn bài Mẹ - Ngữ văn lớp 7 trang 44 sách Cánh diều tập 1

EduTOPS mang đến nguồn tài liệu giá trị với Soạn văn 7: Mẹ, trích từ bộ sách Cánh diều, tập 1, giúp học sinh nắm vững kiến thức và chuẩn bị bài hiệu quả.

Tài liệu cung cấp nội dung chi tiết, hỗ trợ học sinh lớp 7 trong việc chuẩn bị bài học, giúp các em tự tin và hiểu sâu hơn về tác phẩm.

1. Soạn bài Mẹ siêu ngắn

Câu 1. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Qua bài thơ Mẹ, hãy chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ thông qua các yếu tố: số tiếng, nhịp điệu ở các dòng thơ, và cách gieo vần.

Hướng dẫn giải:

• Số tiếng: 4
• Nhịp: 2/2 hoặc 1/3
• Vần: vần chân

Câu 2. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Bài thơ Mẹ là lời của ai, thể hiện cảm xúc gì? Hãy nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ.

Hướng dẫn giải:

- Lời của người con, bộc lộ cảm xúc xót xa dành cho người mẹ.

- Cảm nhận sau khi đọc bài thơ: cảm động, thấu hiểu được tình cảm mẫu tử.

Câu 3. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Hãy liệt kê những từ ngữ được tác giả sử dụng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả đã sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó.

Hướng dẫn giải:

- Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ:

• lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
• cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
• cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
• cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
• một miếng cau khô/khô gầy như mẹ

- Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả đã sử dụng các biện pháp tu từ và tác dụng:

• Tương phản đối lập gợi ra sự liên tưởng về tuổi già của mẹ.
• So sánh gợi lên sự già nua héo hắt của người mẹ.
• Câu hỏi tu từ bộc lộ nỗi xót xa, đau lòng trước thực tại.

Câu 4. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Hãy chỉ và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ ở hai khổ thơ cuối bài.

 Hướng dẫn giải:

- Hai khổ cuối

“Một miếng cau khô
Khô gầy như mẹ
Con nâng trên tay
Không cầm được lệ”

Ngẩng đầu hỏi giời
Sao mẹ già ta?
Không một lời đáp
Mây bay về xa.

=> Hai khổ thơ thể hiện tình cảm yêu mến, trân trọng dành cho người mẹ.

Câu 5. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong số những hình ảnh được tác giả sử dụng để khắc họa hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?

Hướng dẫn giải:

• Hình ảnh: Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng
• Nguyên nhân: hình dung được hình ảnh của người mẹ

Câu 6. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy?

Hướng dẫn giải:

- Thay đổi: tuổi tác cao hơn, sức khỏe giảm sút,...

- Cảm xúc: lòng trân trọng, tình yêu thương sâu sắc

2. Hướng dẫn Soạn bài Mẹ chi tiết và đầy đủ

2.1 Chuẩn bị

- Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

Hướng dẫn giải:

• Bài thơ được chia làm năm khổ.
• Vần được gieo: vần chân (thẳng - trắng, già - xa)
• Nhịp thơ: 2/2 hoặc 1/3

- Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?

Hướng dẫn giải:

Bài thơ viết về người mẹ và sự già đi của mẹ theo thời gian. Người con là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ.

- Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì?

Hướng dẫn giải:

• Hình ảnh “cau” và “mẹ”: Với hình ảnh cây cau vốn gần gũi, nhà thơ bộc lộ nỗi xót xa khi mẹ ngày càng già đi.
• Hình ảnh đối lập như “Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng”, “Cau - ngọn xanh rờn, Mẹ - đầu bạc trắng”: Gợi ra sự liên tưởng về tuổi già của mẹ.
• Biện pháp tu từ so sánh “Một miếng cau khô – Khô gầy như mẹ”: Hình ảnh mẹ già như miếng cau khô để gợi lên sự già nua héo hắt của người mẹ.
• Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Hỏi đấy mà như muốn bộc lộ nỗi xót xa, đau lòng trước thực tại.

- Kể tên một số bài thơ bốn chữ mà em đã học hoặc đã đọc: Con chim chiền chiện (Huy Cận), Lượm (Tố Hữu), Hạt gạo làng ta (Trần Đăng Khoa)...

- Đỗ Trung Lai sinh năm 1950, quê ở Hà Nội.

- Mỗi khi nghĩ về mẹ, chúng ta thường cảm thấy yêu mến, kính trọng và biết ơn.

2.2 Đọc hiểu

Câu 1. (trang 45 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Chú ý vần và nhịp của bài thơ.

Hướng dẫn giải:

• Vần thơ: vần chân (thẳng - trắng, già - xa)
• Nhịp thơ được sử dụng linh hoạt: 2/2 hoặc 1/3

Câu 2. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa?

Hướng dẫn giải:

Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ đối lập với nhau về nghĩa:

• lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
• cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
• cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
• cau “gần giời” - mẹ “gần đất”

Câu 3. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Chú ý sắc thái biểu cảm của từ “nâng” và từ “cầm”.

Hướng dẫn giải:

Hành động “nâng” thể hiện sự nâng niu, trân trọng với mẹ, “cầm” là hành động dồn nén cảm xúc xót xa cay đắng của người con.

Câu 4. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?

Hướng dẫn giải:

Dòng 18 nhằm bộc lộ cảm xúc của nhân vật trữ tình.

2.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Qua bài thơ Mẹ, hãy chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ thông qua các yếu tố: số tiếng, nhịp điệu ở các dòng thơ, và cách gieo vần.

Hướng dẫn giải:

• Số tiếng: bốn tiếng
• Nhịp: ngắt nhịp linh hoạt là 2/2 hoặc 1/3
• Vần: vần chân (thẳng - trắng, già - xa)

Câu 2. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Hãy nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ.

Hướng dẫn giải:

- Bài thơ Mẹ là lời của người con, bộc lộ cảm xúc xót xa, thương cảm khi mẹ ngày càng có tuổi.

- Cảm nhận sau khi đọc bài thơ: Xúc động trước tình cảm của người con, thấu hiểu và yêu thương mẹ nhiều hơn.

Câu 3. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Hãy liệt kê những từ ngữ được tác giả sử dụng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả đã sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó.

Hướng dẫn giải:

- Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ:

• lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
• cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
• cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
• cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
• một miếng cau khô/khô gầy như mẹ

- Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả đã sử dụng các biện pháp tu từ và tác dụng:

• Tương phản đối lập: “Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng”, “Cau - ngọn xanh rờn, Mẹ - đầu bạc trắng”: Gợi ra sự liên tưởng về tuổi già của mẹ.
• So sánh “Một miếng cau khô – Khô gầy như mẹ”: Hình ảnh mẹ già như miếng cau khô để gợi lên sự già nua héo hắt của người mẹ.
• Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Hỏi đấy mà như muốn bộc lộ nỗi xót xa, đau lòng trước thực tại.

Câu 4. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Hãy chỉ và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ ở hai khổ thơ cuối bài.

Hướng dẫn giải:

“Một miếng cau khô
Khô gầy như mẹ
Con nâng trên tay
Không cầm được lệ”

Khổ thơ thể hiện sự trân trọng, yêu mến dành cho người mẹ. Nhưng cũng là nỗi xót xa không thể kìm nén được khi mẹ ngày càng già đi.

Ngẩng đầu hỏi giời
Sao mẹ già ta?
Không một lời đáp
Mây bay về xa.

Câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp, để lại sự cô đơn, trống vắng. Không ai trả lời được vì sao mẹ già, cũng không ai ngăn được guồng quay của thời gian tàn nhẫn. Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.

Câu 5. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong số những hình ảnh được tác giả sử dụng để khắc họa hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?

Hướng dẫn giải:

• Hình ảnh: Một miếng cau khô/Khô gầy như mẹ.
• Nguyên nhân: Hình ảnh so sánh đã diễn tả được sự héo hắt, già nua của mẹ trước thời gian tàn nhẫn.

Câu 6. (trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy?

Hướng dẫn giải:

- Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ có những thay đổi: ngày càng lớn tuổi hơn, sức khỏe không còn như trước.

- Cảm xúc: xót xa, nhưng cũng thêm yêu quý, trân trọng những người thân trong gia đình nhiều hơn.

3. Hướng dẫn Soạn bài Mẹ ngắn gọn và súc tích

3.1 Tác giả

Tác giả Đỗ Trung Lai sinh năm 1950, quê ở Hà Nội.

3.2 Đọc - hiểu văn bản

a. Hình ảnh người mẹ

- Hình ảnh mẹ được đối chiếu với hình ảnh cây cau - một loài cây đã quen thuộc ở làng quê Việt Nam.

- Những hình ảnh về “mẹ” và “cau”:

• lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
• cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
• cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
• cau “gần giời” - mẹ “gần đất”

=> Người mẹ ngày một già đi theo năm tháng, thời gian.

b. Tình cảm của người con dành cho mẹ

- Hình ảnh so sánh “một miếng cau khô/khô gầy như mẹ”: Xót xa, đau đớn khi tuổi tác của mẹ ngày càng lớn, sức khỏe ngày càng yếu đi.

- “Con nâng trên tay”: Thái độ trân trọng, nâng niu của người con dành cho mẹ.

- “Không cầm được lệ”: Nỗi xót xa, cay đắng bị dồn nén.

- Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp, để lại sự cô đơn, trống vắng.

- Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.

=> Niềm thương cảm, nỗi xót xa và sự trân trọng dành cho người mẹ.

4. Dàn ý bài Mẹ

(1) Mở bài

Giới thiệu khái quát về tác giả Đỗ Trung Lai và bài thơ Mẹ.

(2) Thân bài

a. Hình ảnh người mẹ

- Hình ảnh mẹ được đối chiếu với hình ảnh cây cau - một loài cây đã quen thuộc ở làng quê Việt Nam.

- Những hình ảnh về “mẹ” và “cau”:

• lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
• cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
• cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
• cau “gần giời” - mẹ “gần đất”

=> Người mẹ ngày một già đi theo năm tháng, thời gian.

b. Tình cảm của người con dành cho mẹ

- Hình ảnh so sánh “một miếng cau khô/khô gầy như mẹ”: xót xa, đau đớn khi tuổi tác của mẹ ngày càng lớn, sức khỏe ngày càng yếu đi.

- “Con nâng trên tay”: thái độ trân trọng, nâng niu của người con dành cho mẹ.

- “Không cầm được lệ”: nỗi xót xa, cay đắng bị dồn nén.

- Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp, để lại sự cô đơn, trống vắng.

- Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.

=> Niềm thương cảm, nỗi xót xa và sự trân trọng dành cho người mẹ.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Mẹ.