Bài thơ Bạn đến chơi nhà - Tác phẩm xuất sắc của nhà thơ Nguyễn Khuyến

Với giọng văn hóm hỉnh, bài thơ “Bạn đến chơi nhà” đã khắc họa một cách tinh tế tình bạn chân thành, sâu sắc và đầy ấm áp.

EduTOPS mang đến tài liệu chi tiết về nhà thơ Nguyễn Khuyến và phân tích sâu sắc bài thơ “Bạn đến chơi nhà”. Khám phá ngay những giá trị nghệ thuật và ý nghĩa nhân văn trong tác phẩm này.

1. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khuyến

- Nguyễn Khuyến (1835 - 1909): Tên thời nhỏ là Thắng.

- Quê ngoại thuộc làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam (nay là huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định). Quê nội của ông ở thôn Vị Hạ (làng Và), xã Yên Đổ, nay thuộc xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.

- Từ nhỏ, dù gia cảnh khó khăn nhưng nhờ thông minh và chăm chỉ, ông đã đỗ đầu cả ba kỳ thi: Hương, Hội, Đình. Vì vậy, ông được mệnh danh là Tam Nguyên Yên Đổ.

- Nguyễn Khuyến không chỉ là một vị quan thanh liêm, chính trực mà còn nổi tiếng với phẩm chất cao quý. Sau khi thực dân Pháp xâm lược Bắc Bộ, ông quyết định cáo quan về quê sống ẩn dật.

- Ông được coi là một trong những nhà thơ lớn của dân tộc. Phần lớn tác phẩm của Nguyễn Khuyến được sáng tác sau khi ông từ quan, sống tại quê nhà Yên Đổ.

2. Khám phá bài thơ Bạn đến chơi nhà - Tác phẩm đặc sắc của Nguyễn Khuyến

2.1 Bối cảnh ra đời của bài thơ

Bài thơ được viết trong thời kỳ Nguyễn Khuyến từ quan về quê ẩn dật tại Yên Đổ. Một ngày nọ, khi người bạn thân đến thăm, ông chợt nhận ra mình chẳng có gì để tiếp đãi bạn. Trong hoàn cảnh ấy, Nguyễn Khuyến đã sáng tác bài thơ “Bạn đến chơi nhà” như một lời tâm sự chân thành, khẳng định giá trị của tình bạn tri âm tri kỷ vượt lên trên vật chất tầm thường.

2.2 Cấu trúc bài thơ

Bài thơ được chia làm 3 phần:

• Phần 1. Câu mở đầu: Giới thiệu sự việc bạn đến thăm nhà.
• Phần 2. Sáu câu tiếp theo: Miêu tả hoàn cảnh của nhà thơ khi bạn tới chơi.
• Phần 3. Câu kết: Khẳng định tình bạn chân thành, sâu sắc.

2.3 Thể thơ của bài thơ

Bài thơ được sáng tác theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, mang đậm phong cách cổ điển và quy chuẩn của thơ ca trung đại.

2.4 Nội dung chính của bài thơ

Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” là lời ca ngợi vẻ đẹp của tình bạn chân thành, sâu sắc và đầy ấm áp, vượt lên trên những giá trị vật chất tầm thường.

2.5 Nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ

Bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú, kết hợp ngôn ngữ giản dị, hình ảnh gần gũi và giọng thơ hồn nhiên, chân chất, tạo nên sức hấp dẫn riêng biệt.

3. Dàn ý phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà

(1) Mở bài

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Khuyến (tiểu sử, sự nghiệp văn chương và những đóng góp nổi bật).

- Giới thiệu về bài thơ “Bạn đến chơi nhà” (bối cảnh sáng tác, giá trị nội dung sâu sắc và nghệ thuật độc đáo).

(2) Thân bài

a. Câu mở đầu: Giới thiệu sự việc bạn đến thăm nhà

- Thời gian: “đã bấy lâu nay” thể hiện khoảng cách lâu ngày mới gặp lại.

- Cách xưng hô: “bác” thể hiện sự thân mật, gần gũi giữa hai người bạn.

- Giọng điệu: Chân thành, cởi mở, phản ánh thái độ hiếu khách của chủ nhà.

- Hai vế câu: Sóng đôi như một lời reo vui, thể hiện niềm vui khi được đón tiếp bạn.

=> Câu thơ mở đầu như một lời chào đón chân tình, tự nhiên và ấm áp.

b. Sáu câu tiếp: Hoàn cảnh của nhà thơ khi bạn đến thăm

Nhà thơ đã khéo léo tạo ra một tình huống éo le khi bạn đến chơi:

- Trẻ đi vắng: Không có người sai bảo đi mua đồ tiếp đãi bạn.

- Chợ ở xa: Gợi lên sự xa xôi, khó khăn trong việc đi chợ và không có ai ở nhà tiếp khách.

- Trong nhà chẳng có gì đáng giá:

• Ao sâu - khó bắt cá: Không thể có cá để tiếp đãi bạn.
• Cải chưa ra cây, cà mới nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp đang ra hoa - tất cả rau quả trong vườn đều chưa thể sử dụng được.
• Miếng trầu - ngay cả thứ tối thiểu để tiếp khách cũng không có.

=> Qua những hình ảnh này, nhà thơ muốn khắc họa một cuộc sống giản dị, thiếu thốn về vật chất nhưng đầy tình người.

- Sự thiếu thốn ấy không làm nhà thơ buồn phiền mà ngược lại, ông thể hiện sự lạc quan, yêu đời qua giọng điệu hài hước, hóm hỉnh.

c. Câu kết: Tình bạn chân thành, sâu sắc

- “Bác đến chơi đây”: Dù không có gì để tiếp đãi, nhưng tấm lòng chân thành của chủ nhà đã là món quà quý giá nhất.

- “Ta với ta”:

• Từ “ta” đầu tiên: Chỉ chủ nhà - nhân vật trữ tình.
• Từ “ta” thứ hai: Chỉ người bạn - vị khách quý.
• Từ “với”: Thể hiện sự gắn kết, không còn khoảng cách giữa hai người.

=> Câu thơ khẳng định tình bạn tri kỷ, sự thấu hiểu và đồng cảm vượt lên trên mọi giá trị vật chất tầm thường.

(3) Kết bài

Khẳng định lại giá trị nội dung sâu sắc và nghệ thuật độc đáo của bài thơ “Bạn đến chơi nhà”.

4. Bài thơ Bạn đến chơi nhà

Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!

(Hợp tuyển thơ văn Việt Nam, tập IV, NXB Văn hóa, Hà Nội, 1963)