Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa - Tác phẩm tiêu biểu trong tập truyện Gió lạnh đầu mùa (1937) của Thạch Lam

Gió lạnh đầu mùa, một kiệt tác truyện ngắn của Thạch Lam, được trích từ tập truyện cùng tên xuất bản năm 1937, là tác phẩm nổi bật trong chương trình Ngữ văn lớp 6. Tác phẩm này không chỉ phản ánh tinh tế cuộc sống con người mà còn khắc họa sâu sắc những nét đẹp văn hóa và tâm hồn Việt.

EduTOPS hân hạnh giới thiệu tài liệu chi tiết về nhà văn Thạch Lam và tác phẩm Gió lạnh đầu mùa, một truyện ngắn đầy cảm xúc và ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Gió lạnh đầu mùa - Tác phẩm văn học đầy cảm xúc

Nghe đọc truyện Gió lạnh đầu mùa: https://st.EduTOPS/data/media/2019/04/23/139154.20201191545.mp3

Buổi sáng hôm ấy, mùa đông bỗng chốc ập đến, không một lời báo trước. Chỉ mới ngày hôm qua, trời vẫn còn nắng ấm và hanh hao, cái nắng cuối tháng mười khiến đất ruộng nứt nẻ và những chiếc lá khô giòn rụng rơi. Sơn và chị chơi đùa trên cánh đồng vẫn cảm thấy nóng bức, mồ hôi nhễ nhại.

Thế nhưng, chỉ sau một đêm mưa rào, trời bỗng chuyển sang gió bấc, cái lạnh từ đâu ùa về khiến người ta tưởng như đang giữa mùa đông giá rét. Sơn tỉnh giấc, vén chăn ngồi dậy nhưng không bước xuống giường ngay như thường lệ. Cậu ngồi thu tay vào trong chăn, bên cạnh đứa em nhỏ vẫn đang nắm chặt tay ngủ say. Chị Sơn và mẹ đã dậy từ sớm, đang ngồi quạt bếp lò để pha nước chè. Sơn nhận ra mọi người đều đã khoác lên mình những chiếc áo ấm.

Nhìn ra ngoài sân, Sơn thấy mặt đất khô trắng, từng cơn gió vi vu thổi qua làm bốc lên những làn bụi nhỏ, cuốn theo những chiếc lá khô xào xạc. Bầu trời không u ám mà mang một màu trắng đục kỳ lạ. Những chậu lan đặt trong sân, lá cây rung động và dường như co lại vì cái lạnh.

Sơn cũng cảm thấy lạnh, vội vơ lấy chiếc chăn trùm lên đầu rồi gọi chị. Mẹ Sơn nghe thấy, đặt chén nước chè xuống, bảo chị Lan:

- Con vào buồng lấy thúng áo ra mẹ mặc cho em, đi.

Rồi bà quay lại bảo Sơn:

- Con sang đây ngồi cho ấm. Bước nhẹ nhàng để em bé ngủ yên.

Sơn kéo chăn đắp cho em, ngồi xếp bằng bên khay nước. Mẹ Sơn rót cho cậu một chén chè nóng. Sơn cầm lấy chén, áp vào mặt và má để cảm nhận hơi ấm, rồi để mặt vào miệng chén cho hơi nóng bốc lên. Mẹ Sơn thường bảo làm thế để tỉnh táo hơn.

Người vú già, trên người xù xù chiếc áo bông cánh rách, xách siêu nước từ dưới nhà lên, vừa đi vừa xuýt xoa:

- Rét quá! Múc nước cóng cả tay.

Vú giơ tay hơ trên bếp lò. Mẹ Sơn hỏi:

- Năm nay rét sớm hơn mọi năm vú nhỉ?

Người vú già ra vẻ suy nghĩ, rồi đáp:

- Cũng chẳng bằng cái năm mợ đi cân gạo bên Sông. Trời ơi, mới rét mà đã thấy lạnh thế này! Sáng hôm ấy tôi dậy, bà sai đi chợ, run lên cầm cập.

Sơn cũng nhớ rõ cái rét năm ấy như in trong ký ức, dường như mới hôm qua thôi. Buổi sáng hôm đó, mẹ Sơn cũng ngồi uống nước chè như sáng nay và cũng lấy áo ấm ra mặc.

Chị Lan từ trong buồng bước ra, khệ nệ ôm thúng quần áo đặt lên đầu phản. Mẹ Sơn lật từng chiếc áo trong đống quần áo ấm. Sơn nhận ra những chiếc áo mình đã mặc năm ngoái, năm kia: một chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm và một chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ. Sơn cầm lên, cảm nhận hơi lạnh từ vải áo. Mùi mốc thoảng ra từ những bộ quần áo gấp lâu trong hòm khiến Sơn nhớ lại những buổi đầu mùa đông từ thuở nào, xa xưa lắm, khi cậu còn là một đứa trẻ.

Mẹ Sơn giơ lên một chiếc áo bông cánh cũ nhưng vẫn lành lặn, nói:

- Đây là áo của cô Duyên đây.

Duyên là đứa em gái nhỏ của Sơn, đã mất từ năm lên bốn tuổi. Lời nhắc của mẹ khiến Sơn nhớ đến em, lòng trào dâng cảm xúc và nỗi thương xót. Vú già, người đã nuôi Duyên từ thuở lọt lòng, cầm lấy chiếc áo, lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê những đường chỉ khâu:

- Giá bây giờ em nó còn sống, chắc cũng chẳng mặc vừa nữa.

Mẹ Sơn im lặng, không nói gì. Nhưng khi bảo Sơn mặc áo, Sơn thấy mắt mẹ rơm rớm nước.

Sơn đã mặc xong bộ quần áo ấm: chiếc áo dạ chỉ đỏ bên trong, áo vệ sinh bên ngoài, và khoác thêm chiếc áo vải thâm dài. Cậu đứng trên giường, quay đi quay lại trước mặt mẹ để mẹ ngắm nghía. Cuối cùng, mẹ Sơn vuốt phẳng các tà áo rồi đẩy nhẹ Sơn, bảo:

- Thôi, con đi chơi đi.

Sơn xúng xính rủ chị ra chợ chơi. Nhà Sơn nằm quay lưng vào chợ, cạnh dãy nhà lá của những người nghèo khổ mà cậu quen biết vì họ thường đến vay mượn. Sơn biết lũ trẻ con nhà họ chắc đang đợi mình ở cuối chợ để chơi đánh khăng, đánh đáo.

Chợ vắng vẻ vì không phải ngày phiên. Mấy quán hàng đơn sơ lộng gió, rác bẩn lẫn với lá rụng từ cây đề. Gió thổi mạnh khiến Sơn thấy lạnh và cay mắt. Nhưng chân trời lại trong hơn mọi hôm, những ngôi làng xa xa hiện rõ như ở gần. Mặt đất cứng lại, nứt nẻ những đường nhỏ, kêu lanh tanh dưới bước chân guốc của hai chị em.

Đến cuối chợ, Sơn thấy lũ trẻ đang quây quần chơi đùa. Chúng nhìn thấy hai chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng, nhưng vẫn đứng xa, không dám đến gần. Chúng như ý thức được thân phận nghèo hèn của mình, dù Sơn và chị vẫn thân thiết chơi cùng, không kiêu kỳ hay khinh khỉnh như những đứa em họ khác.

Thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc tiến lại gần, đôi mắt ngắm nghía bộ quần áo mới của Sơn. Sơn nhận thấy chúng vẫn mặc những bộ quần áo nâu bạc, rách vá nhiều chỗ. Nhưng hôm nay, môi chúng tím lại, và qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đen. Mỗi cơn gió thổi qua, chúng lại run lên, hàm răng đập vào nhau.

Thằng Xuân tiến lại, sờ vào chiếc áo của Sơn, nó chưa từng thấy chiếc áo nào như thế. Sơn lật vạt áo thâm, khoe chiếc áo vệ sinh và áo dạ cho cả bọn xem. Một đứa tặc lưỡi, nói:

- Cái áo này mặc chắc nóng lắm. Chắc phải tốn đến một đồng bạc mới mua được, đúng không mấy đứa?

Một đứa khác nói:

- Ngày trước thầy tao cũng có cái áo giống thế, sau bán cho ông lý rồi.

Con Túc ngây thơ mở to đôi mắt hỏi Sơn:

- Cái áo này cậu mua tận Hà Nội phải không?

Sơn ưỡn ngực trả lời:

- Đúng rồi, ở Hà Nội đấy. Ở đây làm gì có. Mẹ tôi còn hứa mua cho tôi cái áo len đắt tiền hơn nữa kia.

Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé đang đứng dựa vào cột quán, gọi:

- Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi đi.

Hiên là đứa con gái hàng xóm, bạn của Lan và Duyên. Sơn thấy chị gọi mà nó không lại, bước đến gần thì thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Chị Lan cũng đến hỏi:

- Sao áo của mày rách thế Hiên? Áo lành đâu không mặc? Con bé bĩu môi nói:

- Hết áo rồi, chỉ còn cái này thôi.

- Sao không bảo u mày may cho?

Sơn chợt nhớ ra mẹ Hiên rất nghèo, chỉ sống bằng nghề mò cua bắt ốc, lấy đâu ra tiền mua áo cho con. Lòng Sơn chợt động, như buổi sáng cậu nhớ thương em Duyên ngày trước vẫn chơi đùa cùng Hiên trong vườn. Một ý nghĩ tốt bỗng lóe lên, Sơn lại gần chị thì thầm:

- Hay là chúng ta cho nó cái áo bông cũ đi, chị ạ.

- Ừ, phải đấy. Để chị về lấy áo ngay.

Với sự ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng yên chờ đợi, trong lòng bỗng thấy ấm áp và vui vẻ lạ thường.

Nhưng niềm vui của Sơn chẳng kéo dài được lâu. Khi về đến nhà ăn cơm, Sơn không thấy mẹ đâu, liền hỏi vú già:

- Mợ tôi đi đâu rồi hở vú?

- Chị Lan và cậu cứ ăn cơm trước đi. Mợ còn đi ăn giỗ, trưa mới về.

Rồi vú già nhìn thẳng vào mặt Sơn, hỏi:

- Có phải cậu đem cho con Hiên cái áo bông cũ không?

Sơn ngạc nhiên trả lời:

- Phải. Nhưng sao vú biết?

- Con Sinh nó nói với tôi đấy - Sinh là đứa em họ của Sơn, thường hay nói hỗn với vú già nên vú không ưa - Nó còn bảo hễ mợ về, nó sẽ sang mách mợ để cậu bị đòn.

Sơn lo lắng quá, sắp ăn cơm nhưng bỏ đũa đứng dậy, van xin:

- Thế bây giờ làm sao đây, hở vú? Mợ tôi biết thì chết mất.

- Ai bảo cậu dại dột đem cho áo nó? Bây giờ cậu sang bảo cái Hiên trả lại thì không sao.

Sơn vội vàng ra chợ tìm Hiên nhưng không thấy con bé đâu. Đến nhà cũng chẳng thấy ai, mẹ nó cũng không có nhà. Hai chị em lo sợ, đi ra cánh đồng tìm kiếm nhưng cũng không gặp. Gần đến chiều, Sơn và chị vẫn chưa đòi được áo. Lan trách em:

- Sao em lại nghĩ đem cho nó cái áo ấy? Bây giờ mẹ mắng chết mất.

- Ai bảo chị về lấy áo? Nếu chị không về lấy thì em biết đâu mà trách.

Chị Lan dịu dàng đáp:

- Thôi, bây giờ chỉ còn cách về nhà thôi, biết làm sao được.

- Nhưng em sợ lắm.

Chị Lan thở dài, nắm chặt tay em, an ủi:

- Dù sao cũng phải về thôi. May ra mẹ không mắng đâu.

Hai chị em lo lắng dắt nhau lén về nhà. Đến cửa, Sơn nghe tiếng mẹ nói chuyện với một người đàn bà khác, giọng quen thuộc. Lan dắt tay Sơn khép nép bước vào, cả hai đứng sững khi thấy mẹ con Hiên đang ngồi trên ghế nhỏ trước mặt mẹ, tay cầm chiếc áo bông cũ.

Thấy hai con về, mẹ Sơn ngẩng lên nhìn rồi nghiêm nghị hỏi:

- Kìa, hai cô cậu đã về. Thế áo bông của tôi đâu mà tự tiện đem cho người ta?

Sơn sợ hãi, cúi đầu im lặng, nép vào sau lưng chị. Bác Hiên vừa cười vừa nói:

- Tôi về thấy cháu nó mặc cái áo bông, hỏi ra mới biết là của cậu Sơn cho. Tôi biết cậu đùa thôi nên vội đem lại trả mợ. Thôi, bây giờ xin phép mợ tôi về.

Mẹ Sơn hỏi:

- Con Hiên không có áo mặc à?

- Bẩm nhà cháu dạo này khó khăn lắm. Chẳng có tiền may áo cho con. Nó vẫn mặc cái áo cũ từ năm ngoái.

Mẹ Sơn với lấy chiếc âu đồng, lấy tiền đưa cho bác Hiên:

- Đây, tôi cho mượn năm hào, cầm về may áo cho con.

Khi bác Hiên bước ra khỏi cửa, mẹ Sơn vẫy hai con lại gần, âu yếm ôm vào lòng và nói:

- Hai con tôi thật đáng quý, dám tự ý lấy áo đem cho người ta mà không sợ mẹ mắng sao?

I. Đôi nét về tác giả Thạch Lam

- Thạch Lam (1910 - 1942), tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân), sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình công chức có gốc quan lại.

- Ông là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là những thành viên nổi bật của nhóm Tự lực văn đoàn.

- Thời thơ ấu, Thạch Lam sống ở phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, sau đó theo cha chuyển đến tỉnh Thái Bình.

- Ông học tập tại Hà Nội, sau khi đỗ tú tài phần thứ nhất, ông bắt đầu sự nghiệp viết báo và sáng tác văn học.

- Thạch Lam nổi tiếng với những truyện ngắn “không có chuyện”, tập trung khai thác thế giới nội tâm nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống đời thường.

- Văn phong của ông trong sáng, giản dị nhưng ẩn chứa chiều sâu tâm tư và cảm xúc.

- Một số tác phẩm tiêu biểu:

• Truyện ngắn: Gió lạnh đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942)
• Tiểu thuyết: Ngày mới (1939)
• Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)...

II. Giới thiệu về truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa - Tác phẩm xuất sắc của Thạch Lam

1. Hoàn cảnh sáng tác - Bối cảnh ra đời của truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa được in trong tập truyện cùng tên, xuất bản bởi NXB Đời nay năm 1937.

2. Tóm tắt - Nội dung chính của truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

Mẫu 1

Buổi sáng hôm ấy, khi thức dậy, Sơn cảm nhận rõ cái lạnh của mùa đông đã ùa về. Chị và mẹ Sơn đều đã dậy, ngồi quạt bếp lò để pha nước chè. Mọi người đều đã khoác lên mình những chiếc áo ấm. Sơn được mẹ mặc cho chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm và chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ. Sau đó, hai chị em chạy ra chợ chơi cùng lũ trẻ con trong làng - những đứa trẻ nghèo không có áo ấm. Khi thấy chị em Sơn mặc áo ấm, chúng xuýt xoa khen ngợi. Hiên, một cô bé nhà nghèo, không có áo ấm, khiến Sơn động lòng thương. Cậu bàn với chị về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Về nhà, hai chị em lo sợ mẹ biết chuyện, định sang nhà Hiên đòi lại áo nhưng không gặp. Khi về nhà, họ thấy mẹ Hiên đang nói chuyện với mẹ mình. Thấy cảnh nhà Hiên nghèo khó, mẹ Sơn cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con.

Mẫu 2

Khi Sơn thức dậy, mọi người trong nhà đã dậy. Mẹ Sơn và chị Lan đang ngồi quạt bếp lò pha nước chè. Mẹ Sơn mặc cho cậu chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm và chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ. Sơn rủ chị Lan ra chợ chơi cùng lũ trẻ con gần đó. Khi thấy chị em Sơn mặc áo ấm, chúng xuýt xoa khen ngợi. Hiên, một cô bé nhà nghèo, không có áo ấm, khiến Sơn động lòng. Hai chị em bàn nhau về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Khi nghe vú già nói mẹ đã biết chuyện, hai chị em lo sợ bị mắng, sang nhà Hiên đòi áo nhưng không gặp. Về nhà, họ thấy mẹ con Hiên đã mang áo sang trả. Mẹ Sơn thấy cảnh nhà Hiên nghèo khó, liền cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con. Khi mẹ con Hiên ra về, mẹ Sơn âu yếm ôm hai con vào lòng và nói: “Hai con tôi quý quá, dám tự ý lấy áo đem cho người ta, không sợ mẹ mắng sao?”.

3. Bố cục - Cấu trúc và phân đoạn của truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

Gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “rơm rớm nước mắt”: Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn vào ngày gió lạnh đầu mùa.
• Phần 2. Tiếp đến “ấm áp vui vui”: Cảnh hai chị em Sơn vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.
• Phần 3. Còn lại: Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

4. Nội dung - Ý nghĩa và thông điệp của truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

Truyện Gió lạnh đầu mùa phản ánh sự khác biệt giữa cuộc sống của những đứa trẻ trong gia đình khá giả và nghèo khó. Đồng thời, tác phẩm ca ngợi tình yêu thương, lòng nhân ái và sự sẻ chia giữa con người.

5. Nghệ thuật - Đặc sắc nghệ thuật trong truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

Tác phẩm khai thác sâu sắc thế giới nội tâm nhân vật, kết hợp với giọng văn nhẹ nhàng, sâu lắng, tạo nên sức hấp dẫn riêng biệt.

III. Dàn ý phân tích Gió lạnh đầu mùa - Hướng dẫn chi tiết

(1) Mở bài

Giới thiệu về nhà văn Thạch Lam và tác phẩm truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa.

(2) Thân bài

a. Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn những ngày gió đầu mùa

- Khung cảnh mùa đông:

• Qua một đêm mưa rào, trời bỗng chuyển gió bấc, cái lạnh ùa về khiến người ta tưởng như đang giữa mùa đông giá rét.
• Ngoài sân, đất khô trắng, từng cơn gió vi vu thổi qua làm bốc lên những làn bụi nhỏ, cuốn theo những chiếc lá khô xào xạc.
• Bầu trời u ám, mang một màu trắng đục kỳ lạ. Những chậu lan trong sân, lá cây rung động và co lại vì cái lạnh.

- Cảnh sinh hoạt của mọi người trong gia đình

• Sơn tỉnh giấc, vén chăn ngồi dậy nhưng không bước xuống giường ngay, mà ngồi thu tay trong chăn.
• Mẹ và chị Sơn đã dậy từ sớm, ngồi quạt bếp lò để pha nước chè.
• Mẹ Sơn bảo Lan lấy thúng áo ra.
• Lan khệ nệ ôm thúng áo đặt lên đầu phản.
• Mẹ Sơn cầm chiếc áo bông cũ, nhắc đến em Duyên khiến Sơn xúc động.
• Sơn được mẹ mặc cho chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm và chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ.

b. Cảnh hai chị em Sơn chơi đùa ở chợ

- Hoàn cảnh của những đứa trẻ ở chợ: chúng mặc những bộ quần áo nâu bạc, vá nhiều chỗ; môi tím tái, da thịt thâm đen; mỗi cơn gió thổi qua là run lên vì lạnh…

- Thái độ của chị em Sơn: vẫn thân thiết chơi đùa cùng, không kiêu kỳ hay khinh khỉnh như những đứa em họ khác.

- Cuộc trò chuyện với Hiên:

• Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé đang đứng dựa vào cột quán, gọi: “Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi”.
• Sơn thấy chị gọi mà nó không lại, bước đến gần thì thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay.
• Chị Lan hỏi: “Sao áo mày rách thế, Hiên? Áo lành đâu không mặc?”
• Khi biết Hiên chỉ có một chiếc áo, Sơn bàn với chị đem chiếc áo bông cũ cho Hiên. Chị Lan đồng ý, chạy về nhà lấy áo.

c. Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo

- Sơn nghe vú già nói rằng mẹ đã biết chuyện hai chị em cho Hiên chiếc áo bông cũ.

- Lo sợ mẹ mắng, Sơn vội chạy đi tìm Hiên để đòi lại áo, nhưng không gặp được.

- Khi về đến nhà, hai chị em bất ngờ thấy mẹ Hiên đang ở trong nhà, mang áo sang trả.

- Mẹ Sơn đã hỏi thăm hoàn cảnh và cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con.

- Mẹ Sơn không trách mắng mà âu yếm ôm hai con vào lòng, thể hiện tình yêu thương và sự bao dung.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung sâu sắc và nghệ thuật đặc sắc của truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, đồng thời nhấn mạnh thông điệp về tình yêu thương và sự sẻ chia giữa con người.