Soạn bài Sự tích Hồ Gươm - Ngữ văn lớp 6 trang 22 sách Chân trời sáng tạo tập 1: Hướng dẫn chi tiết và sáng tạo

Truyền thuyết Sự tích Hồ Gươm, một tác phẩm văn học dân gian đặc sắc, được giới thiệu trong chương trình Ngữ Văn lớp 6, mang đến những bài học sâu sắc về lịch sử và văn hóa dân tộc.

EduTOPS mang đến bài Soạn văn 6: Sự tích Hồ Gươm, cung cấp kiến thức bổ ích và hấp dẫn, hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập và khám phá văn học.

1. Soạn bài Sự tích Hồ Gươm siêu ngắn

Câu 1. Theo em, vì sao thanh gươm trong truyện này được gọi là gươm thần? Điều này thể hiện đặc điểm gì của truyền thuyết?

Hướng dẫn giải:

- Nguyên nhân: thanh gươm có nguồn gốc kì lạ, xuất phát từ đức Long Quân, mang sức mạnh phi thường giúp Lê Lợi chiến thắng quân Minh một cách dễ dàng.

- Điều này thể hiện đặc trưng của truyền thuyết với những yếu tố kì ảo, hoang đường, làm nổi bật tính chất thần kỳ của câu chuyện.

Câu 2. Trong truyền thuyết và các câu chuyện kể nói chung, sự việc thường diễn ra trong một không gian và thời gian cụ thể. Em hãy xác định bối cảnh của việc Long Quân cho mượn gươm và đòi lại gươm trong Sự tích Hồ Gươm, sau đó điền vào bảng dưới đây (làm vào vở):

Hướng dẫn giải:

Câu 3. Trong truyền thuyết và các câu chuyện kể, sự việc thường được sắp xếp để thể hiện một ý nghĩa sâu sắc. Trong Sự tích Hồ Gươm, Long Quân để Lê Thận tình cờ tìm thấy lưỡi gươm dưới nước và Lê Lợi tình cờ tìm thấy chuôi gươm trên núi. Qua cách cho mượn gươm này, tác giả dân gian muốn truyền tải thông điệp gì?

Hướng dẫn giải:

Ý nghĩa: việc lưỡi gươm được tìm thấy dưới nước và chuôi gươm trên núi cho thấy sự đoàn kết toàn dân trong công cuộc cứu nước, đồng thời khẳng định rằng việc bảo vệ đất nước là trách nhiệm chung của mọi người.

Câu 4. Sau khi đọc Sự tích Hồ Gươm, một số bạn cho rằng câu chuyện chỉ đơn giản mượn việc Lê Lợi trả gươm thần để “giải thích địa danh Hồ Gươm”. Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến này? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Ý kiến: không đồng ý.

- Nguyên nhân: câu chuyện không chỉ giải thích địa danh mà còn thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc và khát vọng hòa bình của nhân dân.

Câu 5. Tìm trong văn bản Sự tích Hồ Gươm:

Hướng dẫn giải:

- Một số từ ngữ thể hiện sự tôn kính của các nhân vật dành cho Lê Lợi: minh công, bệ hạ.

- Một số câu văn phản ánh cảm xúc và tình cảm của tác giả dân gian trong lời kể:

• Vào thời giặc Minh đặt ách đô hộ ở nước Nam, chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điều bạo ngược, khiến lòng dân căm phẫn đến tận xương tủy.
• Trong tay Lê Lợi, thanh gươm thần tung hoành khắp các trận địa, khiến quân Minh khiếp sợ...

Câu 6. Theo em, Sự tích Hồ Gươm thể hiện những đặc điểm nào của thể loại truyền thuyết?

Hướng dẫn giải:

• Nội dung: đề cập đến nhân vật và sự kiện lịch sử.
• Nghệ thuật: sử dụng các chi tiết kì ảo, hoang đường.

2. Hướng dẫn soạn bài Sự tích Hồ Gươm ngắn gọn và súc tích

2.1 Chuẩn bị đọc

Em biết gì về Hồ Gươm (Hà Nội)? Hãy chia sẻ với bạn cùng nhóm về thắng cảnh này.

Hướng dẫn giải:

• Hồ Gươm tọa lạc tại trung tâm thủ đô Hà Nội. Trước kia, hồ từng được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như Hồ Lục Thủy, Tả Vọng…
• Giữa hồ là Tháp Rùa cổ kính, xung quanh có các công trình nổi tiếng như cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn, đài Nghiên, tháp Bút…

2.2 Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1. Hãy đoán xem Long Quân cho nghĩa quân Lam Sơn mượn gươm theo cách nào?

Hướng dẫn giải:

- Hoàn cảnh đất nước: giặc Minh xâm lược, đối xử tàn bạo với nhân dân, nghĩa quân Lam Sơn dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi đã đứng lên khởi nghĩa.

- Long Quân quyết định cho nghĩa quân Lam Sơn mượn gươm thần, nhưng phải trải qua thử thách để tìm được thanh gươm quý giá.

Câu 2. Theo em, khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua đã “hiểu ra” điều gì?

Hướng dẫn giải:

Khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua nhận ra rằng cuộc chiến đã kết thúc, đất nước đã hòa bình, và thanh gươm đã hoàn thành sứ mệnh của mình. Vì vậy, đã đến lúc phải hoàn trả lại gươm thần.

2.3 Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Theo em, vì sao thanh gươm trong truyện này được gọi là gươm thần? Điều này thể hiện đặc điểm gì của truyền thuyết?

Hướng dẫn giải:

- Thanh gươm được gọi là gươm thần bởi:

• Nguồn gốc kì lạ: Thanh gươm của đức Long Quân. Lê Thận - một người đánh cá, cả ba lần thả lưới đều vớt được lưỡi gươm. Khi Lê Lợi đến nhà của Lê Thận thì thanh gươm bỗng sáng rực và trên gươm có hai chữ “Thuận Thiên”. Khi bị giặc đuổi, đi qua khu rừng, Lê Lợi bỗng thấy ánh sáng lạ trên ngọn cây đa thì đó là cái chuôi nạm ngọc và tra vào lưỡi gươm thì vừa như in.
• Sức mạnh phi thường: Trong tay Lê Lợi, thanh gươm thần tung hoành khắp các trận địa, làm cho quân Minh bạt vía.

- Điều này đã thể hiện đặc điểm của truyền thuyết: có các chi tiết kì ảo, hoang đường.

Câu 2. Ở truyền thuyết cũng như truyện kể nói chung, các sự việc thường diễn ra trong một thời gian, không gian nhất định. Em hãy xác định bối cảnh của việc Long Quân cho mượn gươm, đòi lại gươm trong Sự tích Hồ Gươm và điền vào ô tương ứng theo bảng dưới đây (làm vào vở):

Hướng dẫn giải:

Câu 3. Trong truyền thuyết cũng như truyện kể nói chung, các sự việc thường được sắp đặt nhằm thể hiện một ý nghĩa nào đó. Trong Sự tích Hồ Gươm, Long Quân để cho Lê Thận tình cờ tìm thấy lưỡi gươm ở một nơi, Lê Lợi tình cờ tìm thấy chuôi gươm ở một nơi khác. Thông qua cách cho mượn gươm như vậy, tác giả dân gian muốn thể hiện điều gì?

Hướng dẫn giải:

• Việc cứu nước là việc vô cùng gian khổ, lâu dài.
• Lưỡi gươm tìm thấy dưới nước, chuôi gươm tìm thấy trên núi cho thấy cách cứu nước có ở trên khắp mọi nơi.
• Việc đấu tranh bảo vệ đất nước cần có sự đồng lòng của nhân dân trên khắp đất nước.

Câu 4. Sau khi đọc Sự tích Hồ Gươm, một số bạn cho rằng truyện này chỉ đơn giản mượn chuyện Lê Lợi trả gươm thần để “giải thích địa danh Hồ Gươm”. Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến ấy? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Ý kiến: Không đồng ý.

- Nguyên nhân: Sự tích Hồ Gươm còn thể hiện được tinh thần yêu nước, quyết tâm đấu tranh để bảo vệ nền độc lập của dân tộc. Ngoài ra, hành động trả gươm còn thể hiện khát vọng hòa bình của nhân dân ta.

Câu 5. Tìm trong văn bản Sự tích Hồ Gươm:

Hướng dẫn giải:

- Một số từ ngữ thể hiện sự tôn kính của các nhân vật dành cho Lê Lợi: minh công, bệ hạ.

- Một số câu văn phản ánh cảm xúc và tình cảm của tác giả dân gian trong lời kể:

• Vào thời giặc Minh đặt ách đô hộ ở nước Nam, chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điều bạo ngược, khiến lòng dân căm phẫn đến tận xương tủy.
• Trong tay Lê Lợi, thanh gươm thần tung hoành khắp các trận địa, khiến quân Minh khiếp sợ...

Câu 6. Theo em, Sự tích Hồ Gươm thể hiện những đặc điểm nào của thể loại truyền thuyết?

Hướng dẫn giải:

• Nội dung: đề cập đến nhân vật, sự kiện lịch sử (Lê Lợi, kháng chiến chống quân Minh), thể hiện thái độ của nhân dân với nhân vật, sự kiện được đề cập (Lê Lợi - kính trọng, tự hào…).
• Nghệ thuật: sử dụng các chi tiết kì ảo (gươm thần, Rùa Vàng…).

3. Hướng dẫn soạn bài Sự tích Hồ Gươm chi tiết và đầy đủ

3.1 Đôi nét về tác phẩm

a. Đặc điểm thể loại

* Truyền thuyết

Là loại truyện dân gian, kể về các sự kiện, nhân vật lịch sử hoặc liên quan đến lịch sử. Qua đó, truyền thuyết thể hiện nhận thức, tình cảm của tác giả dân gian đối với các nhân vật, sự kiện lịch sử. Đặc điểm của truyền thuyết được thể hiện qua cách xây dựng nhân vật, cốt truyện, sử dụng yếu tố kì ảo, lời kể.

* Nhân vật

Nhân vật truyền thuyết có đặc điểm:

• Thường có những điểm khác lạ về lai lịch, phẩm chất, tài năng, sức mạnh…
• Thường gắn với sự kiện lịch sử và có công lớn đối với cộng đồng.
• Được cộng đồng truyền tụng, tôn thờ.

* Cốt truyện

Cốt truyện truyền thuyết có đặc điểm:

• Thường xoay quanh công trạng, kỳ tích của nhân vật mà cộng đồng truyền tụng, tôn thờ.
• Thường sử dụng yếu tố kì ảo để thể hiện tài năng, sức mạnh khác thường của nhân vật.
• Cuối truyện thường gợi nhắc các dấu tích xưa còn lưu lại đến hiện tại.

* Yếu tố kì ảo

Yếu tố kì ảo trong truyền thuyết thường được sử dụng khi cần thể hiện sức mạnh của nhân vật truyền thuyết, phép thuật của thần linh… Qua đó, thể hiện nhận thức tình cảm của nhân dân đối với các nhân vật, sự kiện lịch sử.

b. Tóm tắt

Vào thời giặc Minh đô hộ, ở vùng Lam Sơn, có một nghĩa quân nổi dậy chống lại chúng, nhưng trong buổi đầu thế lực còn yếu nên nhiều lần bị thua. Đức Long Quân thấy vậy quyết định cho mượn gươm thần để họ giết giặc. Hồi ấy, ở Thanh Hóa có một người tên là Lê Thận làm nghề đánh cá. Một đêm nọ, Lê Thận đi thả lưới và vớt được một thanh sắt tới ba lần. Chàng bèn đưa lại cạnh mồi lửa thì phát hiện ra đó là một lưỡi gươm. Về sau, chàng tham gia nghĩa quân Lam Sơn. Một hôm, chủ tướng Lê Lợi đến nhà Lê Thận thấy ánh sáng phát ra thì lại gần xem. Thấy trên thanh gươm có khắc hai chữ “Thuận Thiên. Trong một lần nọ, bị giặc đuổi, Lê Lợi đi qua một khu rừng, nhặt được một cái chuôi. Lê Lợi nhớ đến lưỡi gươm ở nhà Lê Thận, khi đem tra gươm vào chuôi thì vừa như in. Có thanh gươm quý trong tay, nghĩa quân đánh đến đâu thắng đến đó. Một năm sau khi đuổi giặc Minh, Lê Lợi cưỡi thuyền rồng dạo quanh hồ Tả Vọng. Rùa Vàng nổi lên đòi lại gươm thần, vua bèn trả lại cho Rùa Vàng. Từ đó, hồ Tả Vọng cũng có tên là Hồ Gươm hay hồ Hoàn Kiếm.

c. Bố cục

Gồm 2 phần:

• Phần 1: Từ đầu đến “không còn bóng một tên giặc nào trên đất nước”. Đức Long Quân cho nghĩa quân mượn gươm thần để đánh giặc.
• Phần 2: Còn lại. Long Quân đòi gươm sau khi đánh bại giặc Minh.

d. Nội dung

Giải thích nguồn gốc tên gọi của Hồ Gươm, ca ngợi công cuộc chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước.

e. Nghệ thuật

Yếu tố tưởng tượng, kì ảo; lối kể chuyện dân gian;…

3.2 Đọc - hiểu văn bản

a. Đức Long Quân cho nghĩa quân mượn gươm thần đánh giặc

- Hoàn cảnh: Giặc Minh xâm lược nước ta, chúng coi nhân dân như cỏ rác, làm nhiều điều trái ngược, nhân dân hết sức oán giận chúng. Bấy giờ ở vùng Lam Sơn, có nghĩa quân nổi dậy chống lại nhưng trong buổi đầu thế lực còn non yếu nên nhiều lần nghĩa quân bị thua.

=> Lạc Long Quân quyết định cho mượn gươm thần để đánh giặc. Đó là sự giúp sức cần thiết trong hoàn cảnh khó khăn lúc này.

- Quá trình mượn gươm:

• Lê Thận là người dân bình thường, làm nghề đánh cá: Trong một lần thả lưới, vớt được một thanh sắt liền vứt xuống nước, liên tiếp vớt được tới lần thứ ba thì lấy làm lạ. Chàng bèn đưa thanh sắt lại cạnh mồi lửa nhìn xem thì phát hiện ra đó là một lưỡi gươm.

=> Người nhặt được lưỡi gươm quý nhưng không phát hiện ra.

• Lê Lợi là chủ tướng lãnh đạo nghĩa quân: Một lần bị giặc truy đuổi, lúc rút lui đi qua một khu rừng. Lê Lợi thấy ánh sáng lạ trên ngọn đa. Ông trèo lên mới biết đó là chuôi gươm nạm ngọc. Lúc này mới nhớ đến lưỡi gươm ở nhà Lê Thận và hiểu ra đó là một vật báu.

=> Lê Lợi là người hợp nhất thanh gươm thần.

• Trên lưỡi gươm có hai chữ “Thuận Thiên” có nghĩa là thuận theo ý trời.

=> Cuộc khởi nghĩa của nghĩa quân Lam Sơn là một cuộc khởi nghĩa đúng với ý trời, lòng dân. Cuộc khởi nghĩa tất yếu của nhân dân ta trước sự hung bạo của quân xâm lược.

- Kết quả:

• Việc nhặt được gươm quý khiến cho lòng quân ngày một tăng.
• Lê Lợi có thanh gươm trong tay tung hoành khắp các trần địa, làm cho quân Minh kinh hồn bạt vía.
• Gươm thần giúp nghĩa quân đánh bại quân xâm lược, cho đến khi không còn bóng một tên giặc nào trên đất nước.

=> Kết quả tất yếu khi có sự trợ giúp của thần linh và sức mạnh đoàn kết của toàn quân cùng sự ủng hộ của nhân dân.

b. Long Quân đòi gươm sau khi đánh bại giặc Minh

- Thời gian: Một năm sau khi đuổi giặc Minh

- Địa điểm: hồ Tả Vọng, Thăng Long.

- Nhân vật đòi lại gươm: Rùa Vàng, là sứ giả của đức Long Quân.

- Hoàn cảnh: đất nước đã đánh tan giặc Minh, Lê Lợi lên ngôi vua cai trị đất nước, nhân dân sống trong thái bình.

=> Hoàn cảnh thích hợp để đòi lại gươm thần. Việc đòi lại gươm thần là việc tất yếu có mượn có trả.

- Quá trình trả gươm:

• Lê Lợi cưỡi thuyền rồng dạo quanh hồ Tả Vọng.
• Long Quân sai Rùa Vàng lên đòi gươm thần.
• Khi thuyền rồng tiến ra phía giữa hồ, Rùa Vàng ngoi lên khỏi nước. Vua thấy lưỡi gươm thần động đậy.
• Rùa Vàng không sợ người, đứng nổi trên mặt nước và nói: “Xin bệ hạ hoàn
• Vua nâng gươm về phía Rùa Vàng, Rùa há miệng đớp lấy thanh gươm và lặn xuống nước.

=> Việc trả gươm ở hồ Tả Vọng cũng giải thích cho sự ra đời tên gọi của Hồ Gươm (hay hồ Hoàn Kiếm).