Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Ngữ văn lớp 6 trang 27 sách Cánh Diều tập 2: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

EduTOPS mang đến tài liệu Soạn văn 6: Đêm nay Bác không ngủ, trích từ sách Cánh Diều, tập 2, giúp học sinh tiếp cận bài học một cách hiệu quả và sâu sắc.

Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá dành cho học sinh lớp 6, được trình bày chi tiết và dễ hiểu. Hãy khám phá ngay những nội dung hấp dẫn dưới đây.

Kiến thức ngữ văn: Khám phá sâu sắc và ứng dụng thực tiễn

1. Thơ kết hợp yếu tố tự sự và miêu tả là thể loại thơ mà tác giả không chỉ kể lại câu chuyện, miêu tả sự vật mà còn bộc lộ rõ nét cảm xúc và thái độ của mình thông qua ngôn từ giàu hình ảnh.

2. Biện pháp tu từ hoán dụ: Đây là một biện pháp tu từ độc đáo, trong đó sự vật hoặc hiện tượng được gọi tên thông qua một sự vật, hiện tượng khác có mối liên hệ mật thiết, nhằm tăng tính gợi hình, gợi cảm và sức biểu đạt cho câu văn.

Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Mẫu 1: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

1.1 Chuẩn bị: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

- Câu chuyện trong bài thơ: Tái hiện một đêm Bác Hồ không ngủ trên đường hành quân trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, qua đó thể hiện tình cảm và sự hy sinh của Người.

- Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn bản: Bài thơ kể lại một đêm Bác không ngủ trên đường hành quân, khắc họa hình ảnh Bác Hồ - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, với sự chân thực và sống động qua ngôn từ giàu hình ảnh.

- Nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật: Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, tạo nên sức hấp dẫn và sâu sắc cho bài thơ.

- Tác giả Minh Huệ:

• Minh Huệ (1927 - 2003), tên khai sinh Nguyễn Đức Thái.
• Ông sinh ra tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
• Minh Huệ bắt đầu sáng tác thơ từ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ: Dựa trên sự kiện lịch sử trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, khi Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận chỉ huy và động viên bộ đội, nhân dân ta trong cuộc chiến đấu gian khổ.

1.2 Đọc hiểu: Khám phá sâu sắc nội dung và nghệ thuật

Câu 1. Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai.

Các từ láy “trầm ngâm” giúp người đọc hình dung rõ nét hình ảnh Bác Hồ, trong khi “lâm thâm”, “xơ xác” miêu tả hoàn cảnh khắc nghiệt bên ngoài.

Câu 2. Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.

• Biện pháp tu từ ẩn dụ: “Người Cha mái tóc bạc” chỉ Bác Hồ.
• Tác dụng: Khắc họa Bác Hồ như một người cha già kính yêu, luôn quan tâm, chăm lo cho các chiến sĩ.

Câu 3. Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.

• Tác dụng của dấu gạch đầu dòng: Trích dẫn lời nói trực tiếp của nhân vật trữ tình.
• Tác dụng của yếu tố tự sự: Biến bài thơ thành một câu chuyện kể sinh động.

Câu 4. Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?

Hai từ láy “đinh ninh”, “phăng phắc” miêu tả chân dung Bác với tư thế và dáng vẻ đầy suy tư trong đêm không ngủ.

Câu 5. Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ, một tâm hồn đầy trăn trở và lo lắng.

Câu 6. Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.

Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối: Chữ cuối dòng 2 vần với chữ cuối dòng 3 (hồng - mông), khổ cuối: Chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình - Minh).

1.3 Trả lời câu hỏi: Khám phá sâu sắc nội dung và ý nghĩa

Câu 1. Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9 - 10 dòng).

- Bài thơ có những nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên.

- Hoàn cảnh xuất hiện:

• Thời gian: Đêm khuya, khi mọi người đã chìm vào giấc ngủ.
• Không gian: Ngoài trời mưa lâm thâm, dưới mái lều tranh xơ xác.

- Kể lại câu chuyện:

Mẫu 1

Đêm đó tại núi rừng Việt Bắc, trời mưa lâm thâm, dưới mái lều tranh xơ xác. Anh đội viên thức dậy thì thấy Bác vẫn ngồi đó. Anh thầm nghĩ cả ngày hành quân vất vả, đêm đến là lúc mọi người cần ngủ để đủ sức mai tiếp tục hành quân. Ấy vậy mà, Bác vẫn còn ngồi đó. Hình ảnh Bác hiện lên bên bếp lửa hồng với vẻ mặt trầm ngâm. Anh đội viên nhìn Bác mà lại càng thêm yêu thương. Anh thấy Bác đi dém chăn cho từng người. Bác nhón chân nhẹ nhàng để các chiến sĩ không giật mình tỉnh giấc. Lần thứ ba thức dậy, vẫn thấy Bác còn thức. Anh mời Bác đi ngủ, thì biết được rằng Bác không ngủ được vì lo cho đoàn dân công. Tấm lòng yêu thương của Bác khiến cho anh đội viên cảm thấy thật ấm áp. Sự nồng ấm đó đã xua tan đi cái lạnh giá của cơn mưa ngoài kia. Chính vì sự quan tâm của Bác mà anh đội viên quyết định thức cùng Bác.

Mẫu 2

Khi đêm xuống tại chiến khu Việt Bắc, dưới mái lều tranh xơ xác. Anh đội viên thức dậy thì thấy Bác vẫn ngồi đó. Hình ảnh Bác hiện lên bên bếp lửa hồng với vẻ mặt trầm ngâm. Mái tóc của Bác đã bạc đi nhiều. Rồi Bác đi dém chăn cho từng người. Bác nhón chân nhẹ nhàng để các chiến sĩ không giật mình tỉnh giấc. Anh liền hỏi Bác: “Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?”. Nhưng Bác nói với anh: “Chú cứ việc ngủ ngon/ Ngày mai đi đánh giặc!”. Anh nghe lời Bác, nhưng lòng vẫn đầy lo lắng. Lần thứ ba thức dậy, anh vẫn thấy Bác còn thức. Anh vội vàng nằng nặng mời Bác đi ngủ. Anh biết được rằng Bác không ngủ được vì lo cho đoàn dân công. Tấm lòng của Bác khiến anh thấy cảm động. Anh đã quyết định sẽ thức luôn cùng Bác.

Câu 2. Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em.

- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với chiến sĩ và dân công:

• Chiến sĩ: "Rồi bác đi dém chăn/Từng người từng người một/Sợ cháu mình giật thột/Bác nhón chân nhẹ nhàng”
• Dân công: “Bác thương đoàn dân công… Càng thương càng nóng ruột/Mong trời sáng mau mau".

- Chi tiết gây ấn tượng nhất: Bác đi dém chăn cho từng chiến sĩ bộ đội. Bởi chi tiết này thể hiện được sự quan tâm, chăm sóc chu đáo của Bác.

Câu 3. Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 - dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?

- Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:

“Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh hỏi nhỏ:
- Bác ơi! Bác chưa ngủ?
Bác có lạnh lắm không?”

*

“Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn”

*

“Anh hoảng hốt giật mình
Bác vẫn ngồi đinh ninh”

*

“Anh vội vàng nằng nặc
Mời Bác ngủ Bác ơi!”

*

“Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác”

- Chi tiết để lại nhiều cảm xúc nhất: Sau khi biết được lí do Bác chưa ngủ vì lo cho đoàn dân công, anh đội viên đã quyết định thức luôn cùng Bác. Điều đó thể hiện niềm ngưỡng mộ, kính yêu và tự hào sâu sắc của anh dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Câu 4. Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?

- Câu thơ được điệp lại: 3 lần.

- Ý nghĩa: Khắc họa tấm lòng yêu nước thương dân sâu sắc của Bác Hồ, đồng thời nhấn mạnh sự hy sinh thầm lặng của Người.

Câu 5. Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.

• Miêu tả hình ảnh Bác Hồ: “Vẻ mặt Bác trầm ngâm”, “Người Cha mái tóc bạc”, “Bác nhón chân nhẹ nhàng”, “Bóng Bác cao lồng lộng”. Những chi tiết này giúp khắc họa rõ nét và chân thực hình ảnh Bác Hồ.
• Miêu tả thiên nhiên: “Ngoài trời mưa lâm thâm”, “Mái lều tranh xơ xác”, “Rừng lắm dốc, lắm ụ”. Những hình ảnh này phản ánh hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn của cuộc kháng chiến.

Câu 6. Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kể lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:

“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:

- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...

Bác cười hiền, đầm ấm:

- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.

Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng.”...”.

(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)

Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.

Gợi ý:

- Giống nhau: Kể lại một đêm Bác không ngủ trên đường hành quân trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Qua đó thể hiện tình yêu rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân, cũng như tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.

- Khác nhau:

• Hình thức: “Đêm nay Bác không ngủ” là thơ, đậm chất trữ tình; “Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?” là văn xuôi, giàu chất tự sự.
• Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy, còn bài viết trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại.

Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Mẫu 2: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

2.1 Tác giả: Khám phá cuộc đời và sự nghiệp sáng tác

- Minh Huệ (1927 - 2003), tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, một nhà thơ tiêu biểu của nền văn học cách mạng Việt Nam.

- Ông sinh ra tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An, nơi đã nuôi dưỡng tâm hồn và tài năng văn chương của ông.

- Minh Huệ bắt đầu sáng tác thơ từ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, với những tác phẩm mang đậm tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc.

2.2 Tác phẩm: Phân tích sâu sắc và toàn diện

a. Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ được sáng tác dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, khi Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

b. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “Lấy sức đâu mà đi”: Lần thức dậy đầu tiên của anh đội viên, khi anh nhận ra Bác vẫn thức.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Anh thức luôn cùng Bác”: Lần thứ ba thức dậy của anh đội viên, khi anh quyết định thức cùng Bác.
• Phần 3. Còn lại: Hình tượng Bác Hồ trong suy nghĩ của anh đội viên, thể hiện lòng kính yêu và ngưỡng mộ.

c. Thể thơ

Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” thuộc thể thơ năm chữ, mang nhịp điệu nhẹ nhàng, sâu lắng, phù hợp với nội dung trữ tình.

d. Nội dung

Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân, đồng thời khắc họa tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với vị lãnh tụ kính yêu.

e. Nghệ thuật

Ngôn ngữ giản dị, gần gũi, kết hợp với việc sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, cùng giọng điệu tha thiết, tạo nên sức hấp dẫn và sâu lắng cho bài thơ.