Soạn bài Chí Phèo - Hướng dẫn chi tiết Ngữ văn lớp 11 trang 67 sách Cánh diều tập 1

Truyện ngắn Chí Phèo, một kiệt tác văn học của nhà văn Nam Cao, mang đến những góc nhìn sâu sắc về thân phận con người. EduTOPS xin giới thiệu tài liệu Soạn văn 11: Chí Phèo, giúp học sinh khám phá chi tiết tác phẩm này.

Các bạn học sinh lớp 11 có thể tham khảo tài liệu này để chuẩn bị bài học một cách nhanh chóng và đầy đủ. Nội dung chi tiết sẽ được trình bày ngay sau đây, giúp các em nắm vững kiến thức và cảm nhận sâu sắc hơn về tác phẩm.

1. Hướng dẫn soạn bài Chí Phèo chi tiết và đầy đủ

1.1 Chuẩn bị

- Bối cảnh: Làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, một không gian nghèo khó và đầy bất công.

- Tóm tắt:

Truyện ngắn Chí Phèo kể về cuộc đời bi thảm của nhân vật cùng tên - một đứa trẻ mồ côi bị bỏ rơi trong lò gạch hoang vắng. Được dân làng nuôi dưỡng qua tay, Chí Phèo lớn lên trong cảnh nghèo khó và bị đẩy vào tù bởi Lý Kiến vì lòng ghen tuông mù quáng. Sau bảy năm, Chí trở về làng với bộ dạng hung dữ, trở thành tay sai của Bá Kiến và gieo rắc nỗi sợ hãi khắp làng Vũ Đại. Cuộc gặp gỡ với Thị Nở đã thắp lên trong Chí khát khao được sống lương thiện, nhưng định kiến xã hội và sự phản đối của bà cô Thị Nở đã dập tắt hy vọng ấy. Trong tuyệt vọng, Chí giết Bá Kiến rồi tự kết liễu đời mình. Kết thúc truyện, Thị Nở nhìn xuống bụng và nghĩ về một lò gạch bỏ hoang, gợi lên vòng luẩn quẩn của số phận.

- Truyện xoay quanh các nhân vật: Chí Phèo, Thị Nở, Bá Kiến, Lý Cường và bà cô của Thị Nở. Nhân vật trung tâm là Chí Phèo, một biểu tượng của sự tha hóa và khát vọng hồi sinh.

- Mối quan hệ giữa các nhân vật: Chí Phèo và Bá Kiến (kẻ thống trị và nạn nhân), Chí Phèo và Thị Nở (tình yêu và hy vọng), Chí Phèo và bà cô Thị Nở (định kiến xã hội).

- Nghệ thuật: Nam Cao xây dựng nhân vật điển hình, sử dụng khẩu ngữ sinh động và đa dạng điểm nhìn trần thuật, tạo nên sự chân thực và hấp dẫn.

- Việc thay đổi điểm nhìn trần thuật giúp tác phẩm trở nên đa chiều, phản ánh sâu sắc tâm lý nhân vật và hiện thực xã hội.

- Thông điệp: Nam Cao phơi bày hiện thực tàn khốc của xã hội nông thôn Việt Nam trước Cách mạng, nơi người nông dân lương thiện bị đẩy vào con đường tha hóa. Tác giả lên án xã hội bất công và khẳng định bản chất tốt đẹp của con người, ngay cả khi họ bị vùi dập đến mất cả nhân hình lẫn nhân tính.

- Nội dung tác phẩm: Thể hiện sự đồng cảm và nỗi xót xa trước số phận bi thảm của người nông dân lương thiện, đồng thời phản ánh khát vọng được sống và làm người.

1.2 Đọc hiểu

Câu 1. Chí Phèo chửi những ai? Tiếng chửi của Chí phản ánh điều gì về con người và tâm trạng của hắn?

Hướng dẫn giải:

- Chí Phèo chửi trời, chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại, và bất cứ ai không đáp lại tiếng chửi của hắn, kể cả cha mẹ mình.

- Tiếng chửi không chỉ thể hiện sự uất ức, phẫn nộ của Chí mà còn bộc lộ khao khát được giao tiếp, được lắng nghe của một con người cô độc.

Câu 2. Ngôn ngữ trong phần 1 được kể từ điểm nhìn của ai?

Hướng dẫn giải:

Ngôn ngữ trong phần 1 là lời kể của người trần thuật, mang tính khách quan và bao quát toàn bộ câu chuyện.

Câu 3. Trong phần 2, những hành động của Chí Phèo đã diễn ra như thế nào?

Hướng dẫn giải:

• Chí Phèo ngồi uống rượu với thịt chó từ trưa đến chiều, say mèm rồi xách vỏ chai đến cổng nhà Bá Kiến để chửi bới.
• Trong cơn say, hắn xách vỏ chai đến cổng nhà Bá Kiến, gọi tên tục mà chửi.
• Hắn rạch mặt ăn vạ, tạo ra một cảnh tượng kinh hoàng để đe dọa Bá Kiến.

Câu 5. Những lời nói và cử chỉ của Bá Kiến đã góp phần khắc họa tính cách nhân vật này như thế nào?

Hướng dẫn giải:

Bá Kiến hiện lên là một kẻ độc ác, xảo quyệt, luôn biết cách thao túng người khác để đạt được mục đích của mình.

Câu 6. Nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi trong suy nghĩ và tâm trạng của Chí Phèo?

Hướng dẫn giải:

Tình yêu và sự chân thành của Thị Nở đã khơi dậy phần người còn sót lại trong Chí Phèo, giúp hắn nhận ra giá trị của cuộc sống lương thiện.

Câu 7. Thái độ của bà cô Thị Nở đối với mối quan hệ giữa Thị Nở và Chí Phèo như thế nào?

Hướng dẫn giải:

Bà cô Thị Nở tỏ ra cay nghiệt và phản đối kịch liệt mối quan hệ giữa Thị Nở và Chí Phèo, coi Chí là kẻ không đáng tin cậy.

Câu 8. Theo bạn, Chí Phèo sẽ hành động như thế nào sau khi bị cự tuyệt?

Hướng dẫn giải:

Chí Phèo sẽ tìm đến Bá Kiến và giết chết hắn như một hành động trả thù cuối cùng.

1.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. Tóm tắt nội dung của từng phần đã được đánh số trong văn bản.

Hướng dẫn giải:

(1). Chí Phèo trở về làng sau thời gian đi tù. Ngay lập tức, hắn say xỉn và bắt đầu chửi bới: chửi trời, chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi những ai không đáp lại, và thậm chí chửi cả cha mẹ mình.

(2). Chí Phèo trở về với diện mạo hung dữ, giống như một kẻ săng đá. Hắn say rượu và đến nhà Bá Kiến để ăn vạ. Bá Kiến khéo léo dỗ dành và biến Chí thành tay sai đắc lực của mình.

(3). Trong một đêm, Chí Phèo gặp Thị Nở ở vườn chuối. Hai người có mối quan hệ tình cảm, và Thị Nở nấu cho Chí một bát cháo hành. Sáng hôm sau, Chí tỉnh rượu và khao khát được trở lại cuộc sống lương thiện, mong muốn được sống cùng Thị Nở.

(4). Thị Nở về hỏi ý kiến bà cô nhưng bị phản đối kịch liệt. Thị Nở đành phải nói lại với Chí Phèo.

(5). Chí Phèo rơi vào tuyệt vọng, uống rượu say rồi cầm dao đến nhà Bá Kiến đòi lại sự lương thiện. Hắn đâm chết Bá Kiến rồi tự kết liễu đời mình. Thị Nở nghe tin hắn chết, nhìn xuống bụng và nghĩ đến cái lò gạch bỏ hoang.

Câu 2. Vẽ sơ đồ thể hiện mối quan hệ của các nhân vật có ảnh hưởng đến số phận Chí Phèo.

Hướng dẫn giải:

• Chí Phèo - Bá Kiến: Bá Kiến là người gián tiếp đẩy Chí vào con đường lưu manh và tha hóa.
• Chí Phèo - Thị Nở: Mối quan hệ như “thiên duyên tiền định”, Thị Nở là người đánh thức phần người trong Chí.
• Chí Phèo - Bà cô Thị Nở: Bà cô đại diện cho định kiến xã hội, chặn đứng con đường trở về lương thiện của Chí.

Câu 3. Phân tích diễn biến tâm trạng của Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở. Vì sao khi bị Thị Nở từ chối, Chí Phèo lại xách dao đi giết Bá Kiến và tự sát?

Hướng dẫn giải:

- Tình yêu chân thành và mộc mạc của Thị Nở đã đánh thức bản chất lương thiện trong Chí Phèo:

• Chí nhận ra những âm thanh bình dị của cuộc sống.
• Hắn nhận thức được bi kịch của đời mình và sợ hãi sự cô đơn.
• Chí khao khát được trở về làm người lương thiện và hòa nhập với xã hội.

- Sau khi bị Thị Nở từ chối, Chí Phèo ban đầu định đến nhà bà cô Thị Nở để trả thù, nhưng cuối cùng lại quyết định xách dao đi giết Bá Kiến rồi tự sát. Hành động dữ dội và bất ngờ này không xuất phát từ cơn say mà từ sự nhận thức sâu sắc về nguồn gốc bi kịch của cuộc đời mình. Chính Bá Kiến là người đã đẩy Chí vào con đường lưu manh và tha hóa (một lần đưa Chí vào tù, một lần biến Chí thành tay sai sau khi ra tù).

Câu 4. Theo em, nỗi khốn khổ và tủi nhục lớn nhất của Chí Phèo là gì? Vì sao? Qua nhân vật này, nhà văn Nam Cao muốn thể hiện những tình cảm và tư tưởng nào?

Hướng dẫn giải:

- Nỗi khốn khổ và tủi nhục lớn nhất của Chí Phèo là bị tước đoạt quyền làm người. Từng là một người lương thiện, Chí bị hoàn cảnh đẩy vào con đường lưu manh hóa. Đối với hắn, mái ấm gia đình là thứ gì đó quá xa vời và không thể chạm tới.

- Tư tưởng và tình cảm của nhà văn: Nam Cao đã lên án mạnh mẽ xã hội tàn bạo, thứ đã hủy hoại cả thể xác và tâm hồn người nông dân. Đồng thời, ông khẳng định bản chất lương thiện vẫn tồn tại trong họ, ngay cả khi họ bị vùi dập đến mất cả nhân hình lẫn nhân tính.

Câu 5. Phân tích và làm sáng tỏ một số đặc sắc nghệ thuật trong truyện ngắn Chí Phèo qua các phương diện: cách mở đầu truyện, không gian và thời gian, sử dụng chi tiết, ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật, ngôi kể và sự thay đổi điểm nhìn,...

Hướng dẫn giải:

- Cách mở đầu truyện: Nam Cao bắt đầu bằng tiếng chửi của Chí Phèo. Chí chửi trời, chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi những ai không chửi lại hắn, và thậm chí chửi cả cha mẹ mình.

- Ngôn ngữ tự nhiên, gần gũi với đời sống, sử dụng nhiều khẩu ngữ sinh động.

- Không gian làng Vũ Đại mang tính biểu tượng, đại diện cho một xã hội thu nhỏ của nông thôn Việt Nam thời bấy giờ; thời gian được miêu tả linh hoạt, không tuân theo trình tự tuyến tính thông thường,...

- Giọng điệu trần thuật kết hợp khéo léo giữa đối thoại và độc thoại, tạo nên sự đa chiều trong cách kể chuyện.

- Ngôi kể thứ ba được sử dụng, cùng với sự thay đổi điểm nhìn linh hoạt, giúp câu chuyện trở nên sinh động và sâu sắc hơn.

Câu 6. Theo em, truyện Chí Phèo có chủ đề phụ không? Nếu có thì đó là chủ đề gì? Chủ đề phụ này có mối liên hệ như thế nào với chủ đề chính của tác phẩm?

Hướng dẫn giải:

Truyện Chí Phèo có chủ đề phụ, đó là sức mạnh của tình yêu thương. Chủ đề phụ này không chỉ bổ trợ mà còn làm nổi bật chủ đề chính, giúp người đọc thấu hiểu sâu sắc hơn về bi kịch của nhân vật.

Câu 7. Từ truyện ngắn Chí Phèo, em có thể nhận ra những giá trị văn hóa và triết lí nhân sinh nào? Những giá trị này có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống hiện đại ngày nay?

Hướng dẫn giải:

- Những giá trị văn hóa và triết lí nhân sinh: Truyện phản ánh hiện thực làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, những định kiến xã hội phong kiến, và bi kịch của con người trong xã hội đầy bất công.

- Giá trị văn hóa và triết lí nhân sinh giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cuộc sống làng quê Việt Nam trước Cách mạng, đồng thời đưa ra lời cảnh tỉnh về việc cần thay đổi những định kiến xã hội để hướng tới một cuộc sống công bằng và nhân văn hơn.

2. Hướng dẫn soạn bài Chí Phèo ngắn gọn và đầy đủ

2.1 Tác giả

- Nam Cao (1917 - 1951), tên thật là Trần Hữu Tri, một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc nhất của nền văn học Việt Nam.

- Quê quán: Làng Đại Hoàng, phủ Lý Nhân (nay là xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân), tỉnh Hà Nam.

- Nam Cao nổi tiếng với những tác phẩm chân thực, tập trung vào hai đề tài chính: cuộc sống khốn khổ của người nông dân bị áp bức và bi kịch của tầng lớp trí thức nghèo trong xã hội cũ.

- Sau Cách mạng Tháng Tám, Nam Cao tích cực tham gia sáng tác phục vụ kháng chiến, thể hiện tinh thần yêu nước và trách nhiệm của một nhà văn cách mạng.

- Ông hy sinh năm 1951 trong một chuyến công tác ở vùng địch hậu, để lại niềm tiếc thương vô hạn cho nền văn học nước nhà.

- Các tác phẩm tiêu biểu:

• Truyện ngắn: Chí Phèo (1941), Giăng sáng (1942), Đời thừa (1943), Một đám cưới (1944), Đôi mắt (1948)
• Tiểu thuyết: Sống mòn (1944)
• Thể loại khác: Nhật kí ở rừng (1948), kí sự Chuyện biên giới (1951)...

2.2 Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

Truyện ngắn Chí Phèo được Nam Cao viết vào tháng 2 năm 1941, dựa trên những cảnh đời thực và con người thực mà ông chứng kiến hoặc nghe kể từ làng Đại Hoàng quê hương. Bức xúc trước hiện thực tàn khốc của xã hội, Nam Cao đã khắc họa nên một tác phẩm đầy ám ảnh và sâu sắc.

b. Tóm tắt

Truyện ngắn Chí Phèo kể về cuộc đời bi kịch của nhân vật cùng tên - một đứa trẻ mồ côi bị bỏ rơi trong lò gạch hoang vắng. Được dân làng nuôi dưỡng qua tay, Chí lớn lên trong cảnh nghèo khó và bị đẩy vào tù bởi Lý Kiến vì lòng ghen tuông mù quáng. Sau bảy năm, Chí trở về làng với bộ dạng hung dữ, trở thành tay sai của Bá Kiến và gieo rắc nỗi sợ hãi khắp làng Vũ Đại. Cuộc gặp gỡ với Thị Nở đã thắp lên trong Chí khát khao được sống lương thiện, nhưng định kiến xã hội và sự phản đối của bà cô Thị Nở đã dập tắt hy vọng ấy. Trong tuyệt vọng, Chí giết Bá Kiến rồi tự kết liễu đời mình. Kết thúc truyện, Thị Nở nhìn xuống bụng và nghĩ về một lò gạch bỏ hoang, gợi lên vòng luẩn quẩn của số phận.

c. Bố cục

• Phần 1. Từ đầu đến “cả làng Vũ Đại cũng không ai biết”: Chí Phèo xuất hiện cùng tiếng chửi đầy uất ức và cô độc.
• Phần 2. Tiếp theo đến “không bảo người nhà đun nước mau lên”: Chí Phèo bị tha hóa, mất hết nhân tính và trở thành công cụ của Bá Kiến.
• Phần 3. Còn lại: Sự thức tỉnh và bi kịch của Chí Phèo khi hắn khao khát trở về làm người lương thiện nhưng bị xã hội cự tuyệt.