Soạn bài 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' - Ngữ văn lớp 11, trang 35, sách Kết nối tri thức tập 2

Tác phẩm 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một áng văn xuôi giàu chất thơ, khắc họa vẻ đẹp trữ tình của dòng sông Hương. EduTOPS mang đến tài liệu Soạn văn 11: Ai đã đặt tên cho dòng sông?, nằm trong bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, tập 2, giúp học sinh khám phá sâu sắc hơn về tác phẩm này.

Nội dung bài soạn được thiết kế để hỗ trợ học sinh lớp 11 chuẩn bị bài học một cách nhanh chóng và toàn diện. Dưới đây là những hướng dẫn chi tiết giúp các em nắm vững kiến thức và cảm nhận sâu sắc hơn về tác phẩm.

Hướng dẫn soạn bài 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' - Tác phẩm văn học lớp 11

Trước khi đọc

Câu 1. Bạn có kỉ niệm gì đáng nhớ với dòng sông mà bạn từng gặp hoặc gắn bó?

Gợi ý:

Hãy chia sẻ những kỉ niệm cá nhân như những lần đi thuyền trên sông, tắm sông, hoặc ngắm cảnh hoàng hôn bên dòng nước.

Câu 2. Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được khắc họa trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, hội họa, điện ảnh,...

Gợi ý:

Ví dụ: Trong tác phẩm 'Người lái đò sông Đà' của Nguyễn Tuân, dòng sông Đà hiện lên vừa hùng vĩ, dữ dội vừa thơ mộng, trữ tình, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

Sau khi đọc

Câu 1. Những đặc điểm tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả khắc họa nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn văn tiêu biểu thể hiện từng đặc điểm của sông Hương.

- Những đặc điểm tự nhiên của sông Hương được tác giả làm nổi bật trong văn bản:

• Ở thượng nguồn, dòng chảy của sông Hương vừa mãnh liệt, cuộn xoáy, vừa dịu dàng và say đắm giữa khung cảnh hùng vĩ của rừng già Trường Sơn, như một thế giới bí ẩn.
• Khi ra khỏi vùng núi, sông Hương đột ngột chuyển dòng liên tục, uốn lượn giữa những dãy đồi sừng sững, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính.
• Giữa những xóm làng trù phú và lòng thành phố Huế, sông Hương chảy chậm rãi, như một mặt hồ yên tĩnh.

- Các đoạn văn tiêu biểu thể hiện từng đặc điểm của sông Hương:

• Trong dòng sông đẹp ở các nước… dưới chân núi Kim Phụng.
• Phải nhiều thế kỉ qua đi… bát ngát tiếng gà.

Câu 2. Trong 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?', tác giả đã nhìn sông Hương như một con người với tính cách và tình cảm riêng. Hãy tìm trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa mà nhà văn đã sử dụng.

Một số chi tiết:

- Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.

- Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng.

- Phải nhiều thế kỉ qua đi, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa đồng Châu Hoá đầy hoa dại.

- Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên…

- Hình như trong khoảnh khắc chùng lại của sông nước ấy, sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.

- Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả…

=> Để khắc họa sông Hương như một con người có tính cách và tình cảm riêng, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ so sánh và nhân hóa. Qua đó, người đọc cảm nhận được dòng sông vừa man dại, phóng khoáng, lại vừa dịu dàng, đằm thắm, rất trí tuệ nhưng cũng đầy tình cảm, phong tình nhưng cũng thủy chung,...

Câu 3. Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có mối gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Hãy phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm nổi bật mối quan hệ đặc biệt này.

Sông Hương gắn bó với thành phố Huế một cách thân thiết và sâu sắc. Tác giả đã sử dụng những hình ảnh so sánh tinh tế, giúp người đọc hình dung sông Hương và thành phố Huế như một đôi tình nhân: có xa cách, nhớ nhung; có vượt qua trở ngại để gặp gỡ; có sự gắn kết tuy hai mà một; và cả những phút giây lưu luyến khi chia tay.

Câu 4. Trong văn bản, có hai phương diện nổi bật: thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này. Theo bạn, nội dung nào chiếm ưu thế hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định điều đó?

• Nội dung nổi bật hơn: cảm xúc của tác giả về sông Hương.
• Cơ sở: đối tượng được miêu tả trong kí hiện lên qua cách quan sát, cảm nhận và tình cảm chủ quan của người viết.

Câu 5. Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả vận dụng như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc vận dụng kiến thức đó là gì?

• Kiến thức văn hóa tổng hợp được tác giả vận dụng tối đa từ các lĩnh vực như lịch sử, địa lí, triết học, âm nhạc, văn học.
• Mục đích: cung cấp thông tin chính xác về sông Hương, đồng thời thể hiện cái nhìn đa chiều của tác giả nhằm khám phá vẻ đẹp đa dạng và phong phú của con sông.

Câu 6. Hãy nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Cách đặt nhan đề của tác giả có gì đặc biệt?

Xét về kiểu câu: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một câu hỏi. Việc sử dụng câu hỏi làm nhan đề hiếm gặp, thể hiện sự độc đáo của tác giả. Qua câu hỏi này, Hoàng Phủ Ngọc Tường muốn hướng người đọc đến việc khám phá nguồn gốc của dòng sông Hương, gắn liền với huyền thoại đẹp đẽ của người dân làng Thành Chung: “Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi”. Cái tên “sông Hương” (sông thơm) tuy giản dị nhưng chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện niềm tự hào về văn hóa truyền thống và lòng biết ơn đối với thế hệ đi trước. Nhan đề này cũng bộc lộ tình yêu quê hương, đất nước của tác giả.

Câu 7. Phân tích một số yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong đoạn trích 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?'.

• Sự kết hợp hài hòa giữa thông tin khách quan về dòng sông và cảm xúc chủ quan của tác giả.
• Sự vận dụng đa dạng kiến thức về khoa học, văn hóa, nghệ thuật để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương qua nhiều góc độ.
• Ngôn ngữ giàu hình ảnh, cách diễn đạt tài hoa, tinh tế.

Kết nối đọc - viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo mà tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.

Gợi ý:

Hành trình của sông Hương cũng giống như mọi dòng sông khác - bắt nguồn từ thượng nguồn - nơi mà trong cảm nhận của nhà văn, tựa như “bản trường ca của rừng già”. Quả thật, con sông ở đây gắn liền với dãy Trường Sơn hùng vĩ, mang trong mình vẻ đẹp mạnh mẽ và sức mạnh nguyên sơ: “rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”. Phép tu từ so sánh kết hợp với động từ mạnh và lối điệp cấu trúc đã khiến con sông hiện lên như một bản nhạc đa sắc của thiên nhiên. Tuy nhiên, bản trường ca ấy không chỉ hào hùng mà còn đậm chất trữ tình. Sau những “rầm rộ”, “cuộn xoáy”, dòng sông dần trở nên “dịu dàng”, “đằm thắm”, đủ sức làm “say đắm” bất kỳ ai khi chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nó “giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.