Soạn bài Tản Viên từ Phán sự lục - Ngữ Văn 10 Kết Nối Tri Thức: Trang 15 Tập 1

Tản Viên từ Phán sự lục là một tác phẩm văn học nổi bật được đưa vào chương trình Ngữ Văn lớp 10, giúp học sinh khám phá sâu sắc về văn hóa và tư tưởng dân tộc.

EduTOPS xin giới thiệu đến bạn đọc tài liệu Soạn Văn 10: Tản Viên Từ Phán Sự Lục, một nguồn tham khảo hữu ích để hiểu rõ hơn về tác phẩm này.

1. Hướng Dẫn Chi Tiết Soạn Bài Tản Viên Từ Phán Sự Lục

1.1 Tác Giả

- Nguyễn Dữ (còn được phiên âm là Nguyễn Tự) - năm sinh và năm mất chưa được xác định rõ ràng.

- Quê quán tại huyện Trường Tân, nay thuộc huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương.

- Ông là học trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm, một nhà Nho nổi tiếng với biệt hiệu Tuyết Giang Phu Tử.

- Sinh sống vào thế kỉ XVI, thời kỳ nhà Lê suy tàn, các thế lực phong kiến như Lê, Mạc, Trịnh tranh giành quyền lực, dẫn đến những cuộc nội chiến kéo dài.

- Nguyễn Dữ là người tài hoa, học rộng nhưng chỉ làm quan một năm rồi lui về quê chăm sóc mẹ già và dành thời gian viết sách, sống ẩn dật như nhiều trí thức cùng thời.

1.2 Tác Phẩm

a. Xuất Xứ

- Truyền kì mạn lục (ghi chép tản mạn những chuyện kỳ lạ được lưu truyền) là tác phẩm viết bằng chữ Hán, chịu ảnh hưởng từ truyện truyền kỳ Trung Quốc - thể loại thường chứa yếu tố kỳ ảo, hoang đường. Tuy nhiên, Nguyễn Dữ đã khéo léo khai thác truyện cổ dân gian, truyền thuyết lịch sử, và dã sử Việt Nam để sáng tạo nên tác phẩm độc đáo của mình.

- Nhân vật chính trong tác phẩm thường là những người phụ nữ bất hạnh, khao khát hạnh phúc nhưng bị dồn vào cảnh ngộ éo le, oan khuất bởi thế lực bạo tàn và lễ giáo khắc nghiệt.

- Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên (Tản Viên từ phán sự lục) là một trong hai mươi truyện của Truyền kì mạn lục.

b. Bố Cục

Gồm 4 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “nhưng chàng vẫn vung tay không cần gì cả”: Giới thiệu về Ngô Tử Văn và hành động đốt đền.
• Phần 2. Tiếp theo đến “mà thầy cũng khó lòng thoát nạn”: Cuộc đối thoại giữa Tử Văn với viên Bạch hộ họ Thôi và Thổ công.
• Phần 3. Tiếp theo đến “nên chia cho Tử Văn một nửa và sai lính đưa Tử Văn về”: Tử Văn chiến thắng trong vụ kiện.
• Phần 4. Còn lại: Tử Văn nhận chức phán sự đền Tản Viên.

c. Tóm Tắt Nội Dung

Vào cuối đời nhà Hồ, quân Ngô sang xâm lược, viên Bạch hộ họ Thôi - bộ tướng của Mộc Thạch - tử trận gần đền, từ đó trở thành yêu quái hại dân. Ngô Tử Văn, người khẳng khái, dũng cảm, quyết đốt đền trừ hại. Sau khi đốt đền, chàng bị sốt rét, trong cơn mê thấy tướng giặc hiện lên đe dọa và kiện chàng ở âm phủ. Thổ công mách bảo Tử Văn về tội ác của tên tướng giặc và cách đối phó. Tử Văn bị bắt xuống âm phủ, dũng cảm vạch trần tội ác của hung thần trước Diêm Vương. Cuối cùng, tên tướng giặc bị trừng trị, Thổ công được phục chức, Tử Văn được sống lại. Một tháng sau, Thổ công đề nghị Tử Văn nhận chức phán sự đền Tản Viên, chàng vui vẻ nhận lời rồi qua đời một cách bình yên.

1.3 Đọc Hiểu

a. Giới Thiệu Về Ngô Tử Văn Và Hành Động Đốt Đền

- Tên: Ngô Tử Văn tên Soạn.

- Quê quán: Huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.

- Tính tình: Khảng khái, nóng nảy, không chịu được sự gian tà.

- Hoàn cảnh: Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô xâm lược, viên Bạch hộ họ Thôi - bộ tướng của Mộc Thạch - tử trận gần đền, từ đó trở thành yêu quái hại dân.

- Hành động của Tử Văn: Tắm rửa sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền.

=> Cách giới thiệu trực tiếp và ngắn gọn.

b. Cuộc Đối Thoại Giữa Tử Văn Với Viên Bạch Hộ Họ Thôi Và Thổ Công

* Cuộc gặp gỡ giữa Ngô Tử Văn và Bách hộ họ Thôi:

- Sau khi đốt đền, Tử Văn về nhà cảm thấy khó chịu, đầu lảo đảo, bụng run run, rồi lên cơn sốt rét.

- Trong cơn sốt, chàng thấy một người khôi ngô, cao lớn, đầu đội mũ trụ, ăn mặc và nói năng giống người phương Bắc.

- Lời nói: “Nhà ngươi đã theo nghiệp nho, đọc sách vở thánh hiền… tránh khỏi tai vạ”. Ý mắng mỏ, đe dọa Tử Văn phải dựng lại đền.

=> Một kẻ xảo trá, tham lam và hung ác.

- Thái độ của Ngô Tử Văn: Ung dung, mặc kệ, ngồi ngất ngưởng, tự nhiên.

=> Một con người tự tin, không sợ hãi trước cái xấu.

* Cuộc gặp gỡ giữa Ngô Tử Văn và Thổ công:

- Thổ công kể lại toàn bộ sự việc mình bị hại, giúp Tử Văn nhận ra sự xảo trá và tội ác của tên tướng giặc, đồng thời lo lắng cho số phận của chàng.

- Khi Tử Văn hỏi vì sao không kiện lên Diêm Vương hoặc tâu lên Thượng Hoàng, Thổ công chỉ bộc lộ sự cam chịu, không dám đấu tranh đòi lại công lý.

- Thổ công bày cách giúp Tử Văn đối phó với tên hung thần.

c. Diễn Biến Vụ Kiện Và Chiến Thắng Của Tử Văn

* Những thử thách Tử Văn phải đối mặt:

- Diêm Vương trách mắng Tử Văn vì sự ngoan cố và bướng bỉnh của chàng.

- Thái độ của Tử Văn:

• Điềm nhiên, không sợ hãi trước cảnh Minh ti rùng rợn.
• Kiên quyết kêu oan, đưa ra chứng cứ thuyết phục: “Nếu nhà vua không tin lời tôi…”

* Tử Văn vạch trần tội ác của tên tướng giặc:

- Khi tranh cãi, tên Bách hộ Thôi yếu thế, sợ hãi, giả vờ nhân nghĩa xin giảm án cho Tử Văn.

- Tử Văn không bỏ cuộc, yêu cầu Diêm Vương cho người xuống đền Tản Viên xác minh sự thật.

- Diêm Vương sai người đến đền Tản Viên để điều tra.

- Kết quả: Tên tướng giặc bị trừng trị, bị chụp lồng sắt lên đầu, nhét khẩu gỗ vào miệng, và giam vào ngục Cửu U.

=> Ngô Tử Văn đã đòi lại được công lý cho chính mình, đồng thời lật tẩy bộ mặt gian trá của kẻ thù.

d. Sự Kiện Tử Văn Trở Thành Phán Sự Đền Tản Viên

- Một tháng sau, Thổ công xuất hiện, bày tỏ mong muốn Tử Văn nhận chức phán sự tại đền Tản Viên.

- Tử Văn vui vẻ nhận lời, rồi qua đời một cách bình yên, không bệnh tật.

=> Đây là phần thưởng xứng đáng cho sự khẳng khái, cương trực và dũng cảm của Ngô Tử Văn, đồng thời thể hiện khát vọng của nhân dân về một vị quan thanh liêm, chính trực.

1.4 Tổng Kết

- Nội dung: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ca ngợi tinh thần khẳng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác để bảo vệ dân lành của Ngô Tử Văn, một trí thức nước Việt. Tác phẩm còn thể hiện niềm tin mãnh liệt vào công lý và chính nghĩa.

- Nghệ thuật: Xây dựng nhân vật sắc nét, lối kể chuyện hấp dẫn, diễn biến truyện giàu kịch tính…

2. Hướng Dẫn Soạn Bài Tản Viên Từ Phán Sự Lục Ngắn Gọn

2.1 Trước Khi Đọc

Câu 1. Bạn có thích đọc những truyện kể chứa đựng các yếu tố kì ảo không? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Gợi ý trả lời: Có

- Nguyên nhân: Những truyện kể chứa đựng yếu tố kì ảo giúp cho câu chuyện trở nên hấp dẫn hơn.

Câu 2. Trong cuộc sống hằng ngày, đôi khi chúng ta phải chứng kiến hoặc trải qua những sự việc ngang trái, bất công. Lúc đó, bạn cảm thấy như thế nào và mong muốn điều gì?

Hướng dẫn giải:

Khi phải chứng kiến hoặc trải qua những sự việc ngang trái, bất công, chúng ta thường cảm thấy khó chịu, bực tức và mong muốn đòi lại công bằng.

2.2 Đọc - Hiểu Văn Bản

Câu 1. Chú ý lời giới thiệu về nhân vật Tử Văn.

Hướng dẫn giải:

- Tên: Ngô Tử Văn tên Soạn

- Quê quán: Huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang

- Tính tình: Khảng khái, nóng nảy, không chịu được sự gian tà

- Hoàn cảnh: Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô xâm lược, viên Bạch hộ họ Thôi - bộ tướng của Mộc Thạch - tử trận gần đền, từ đó trở thành yêu quái hại dân.

- Hành động của Tử Văn: Tắm rửa sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền.

=> Cách giới thiệu trực tiếp và ngắn gọn.

Câu 2. Tử Văn có những suy nghĩ, cảm xúc gì khi nghe câu chuyện của Thổ Công?

Hướng dẫn giải:

Sau khi nghe câu chuyện của Thổ Công, Tử Văn vô cùng tức giận trước việc “hung yêu tác quái” của tên hung thần và quyết tâm đốt đền trừ hại cho dân.

Câu 3. Dự đoán kết quả cuộc đấu tranh của Tử Văn dưới cõi âm.

Hướng dẫn giải:

Dự đoán: Ngô Tử Văn đã đòi lại được công lý cho bản thân, đồng thời lật tẩy bộ mặt gian trá của kẻ thù.

Câu 4. Sự việc nào có tác dụng xoay chuyển tình thế của cuộc xử án?

Hướng dẫn giải:

Tử Văn đã được Thổ Công dặn dò: “Hễ ở Minh ty có tra hỏi, thầy cứ khai ra những lời nói của tôi. Nếu hắn chối, thầy kêu xin tư giấy đến đền Tản Viên, tôi sẽ khai rõ thì nó phải đớ miệng”.

Câu 5. Diễn biến và kết quả cuộc đấu tranh của Tử Văn có giống như suy đoán của bạn không?

Hướng dẫn giải:

Diễn biến và kết quả cuộc đấu tranh của Tử Văn giống như suy đoán của người đọc.

Câu 6. Vì sao Tử Văn đồng ý nhận chức phán sự đền Tản Viên?

Hướng dẫn giải:

Đó là phần thưởng cho sự khẳng khái, cương trực và dũng cảm của Ngô Tử Văn. Đồng thời cũng gửi gắm khát vọng của nhân dân về một vị quan thanh liêm, chính trực.

Câu 7. Ai là người đưa ra lời bình? Nội dung chính của lời bình là gì?

Hướng dẫn giải:

Tác giả là người đưa ra lời bình. Nội dung chính: Khuyên nhủ con người phải biết đấu tranh đến cùng chống lại cái xấu, cái ác. Chỉ có đấu tranh dũng cảm mới đem lại phần thắng cho chính nghĩa.

2.3 Trả Lời Câu Hỏi

Câu 1. Xác định người kể chuyện trong Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên. Những lời kể nào giúp bạn có được sự hình dung ban đầu về tính cách của nhân vật Tử Văn?

Hướng dẫn giải:

- Người kể chuyện trong Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên: tác giả - ngôi thứ ba.

- Những lời kể giúp người đọc hình dung ban đầu về tính cách của Tử Văn: “Chàng vốn khẳng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không chịu được…”

Câu 2. Nêu các sự kiện chính của câu chuyện. Các sự kiện đó được trình bày theo trình tự nào?

Hướng dẫn giải:

- Các sự kiện chính:

• Tử Văn tắm rửa sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền.
• Tử Văn trở về thấy trong mình khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên cơn sốt rét, gặp tên Bách hộ họ Thôi mắng mỏ, đe dọa.
• Thổ công đến gặp, kể lại toàn bộ câu chuyện và bày cách giúp Tử Văn chống lại tên hung thần.
• Tử Văn bệnh nặng thêm, bị quỷ sứ bắt đi. Ở Minh ti, Tử Văn vạch trần tội ác của tên tướng giặc.
• Tử Văn được giải oan, được giữ chức phán sự đền Tản Viên.

- Các sự kiện được trình bày theo trình tự thời gian.

Câu 3. Tóm tắt diễn biến của chuyện xử án. Chỉ ra các yếu tố góp phần làm nên chiến thắng của Tử Văn trong phiên tòa. Theo bạn, yếu tố nào đóng vai trò quyết định trong chiến thắng đó?

Hướng dẫn giải:

- Tóm tắt diễn biến câu chuyện xử án:

• Tử Văn bị quỷ sứ bắt xuống Minh ti.
• Diêm Vương trách mắng Tử Văn.
• Người đội mũ trụ bịa đặt, vu khống Tử Văn.
• Hai bên cãi cọ nhau mãi vẫn không phân phải trái, vì thế Diêm Vương sinh nghi.
• Tử Văn xin tư giấy đến đền Tản Viên để hỏi.
• Diêm Vương sai người đến đền Tản Viên để lấy chứng thực như đúng lời Tử Văn nói.
• Tử Văn được trả lại công bằng, người đội mũ trụ bị bỏ vào ngục Cửu U.

- Các yếu tố góp phần làm nên chiến thắng của Tử Văn trong phiên tòa:

• Tử Văn là một người khảng khái, cương trực, không bị khuất phục bởi uy quyền.
• Sự giúp đỡ của Thổ thần.
• Quyết định đúng đắn của Diêm Vương.

- Yếu tố tiên quyết: Tử Văn là một người khảng khái, cương trực, không bị khuất phục bởi uy quyền.

Câu 4. Nhân vật Tử Văn được khắc họa chủ yếu qua những chi tiết nào? Chọn phân tích một số chi tiết tiêu biểu, từ đó nhận xét khái quát về tính cách của nhân vật này?

Hướng dẫn giải:

- Nhân vật Tử Văn được khắc họa chủ yếu qua những chi tiết:

• Tính tình khẳng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không chịu được.
• Tử Văn vô cùng tức giận trước việc “hung yêu tác quái” của tên hung thần và hành động đốt đền trừ hại cho dân.
• Không sợ hãi trước lời đe dọa của tên tướng giặc.
• Một mực kêu oan, đưa ra dẫn chứng thuyết phục để vạch trần tội ác của tên tướng giặc.

- Tính cách của Tử Văn: Khẳng khái, dũng cảm, chính trực.

Câu 5. Sáng tạo chi tiết người đi đường gặp Tử Văn ngồi trên “xe quan Phán sự” và việc người đời sau truyền nhau về “nhà quan phán sự”, tác giả muốn nhấn mạnh điều gì?

Hướng dẫn giải:

Là phần thưởng cho sự khẳng khái, cương trực và dũng cảm của Ngô Tử Văn. Đồng thời cũng gửi gắm khát vọng của nhân dân về một vị quan thanh liêm, chính trực.

Câu 6. Thế giới tâm linh, ma quỷ trong truyện là sản phẩm hư cấu của nghệ thuật của Nguyễn Dữ. Khám phá thế giới đó, bạn hiểu thêm được điều gì về chủ đề của tác phẩm?

Hướng dẫn giải:

Thế giới tâm linh, ma quỷ giúp người đọc hiểu thêm về chủ đề tác phẩm: Ngay cả ở cõi âm cũng có tham quan, nhận đút lót để bao che cho kẻ ác và cái ác lộng hành. Diêm Vương và các Phán quan đại diện cho công lí cũng bị che mắt.

Câu 7. Nêu quan niệm về kẻ sĩ được thể hiện trong lời bình cuối truyện. Bạn có đồng tình với quan niệm đó không? Vì sao?

Hướng dẫn giải:

- Quan niệm về kẻ sĩ: Người dũng cảm, bản lĩnh và dám đứng lên chống lại cái ác.

- Đồng tình với quan niệm trên. Vì chỉ có dũng cảm đấu tranh mới mang lại chính nghĩa.

2.4 Kết Nối Đọc - Viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một yếu tố làm nên sức hấp dẫn của câu chuyện trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

Hướng dẫn giải:

Một trong những yếu tố làm nên sức hấp dẫn của Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là những chi tiết tưởng tượng kì ảo. Những yếu tố này không chỉ tạo nên sự lôi cuốn mà còn giúp câu chuyện trở nên sống động và giàu tính biểu tượng. Ví dụ, việc Ngô Tử Văn đốt đền trừ hại, cuộc đối đầu với tên tướng giặc ở cõi âm, và sự xuất hiện của Diêm Vương, Thổ công đã tạo nên một thế giới tâm linh đầy bí ẩn. Qua đó, tác giả Nguyễn Dữ không chỉ kể một câu chuyện ly kỳ mà còn gửi gắm thông điệp sâu sắc về công lý và sự chiến thắng của chính nghĩa trước cái ác. Yếu tố kì ảo còn phản ánh hiện thực xã hội, nơi tham quan và cái ác có thể tồn tại ngay cả ở cõi âm, nhưng cuối cùng, sự dũng cảm và lòng chính trực sẽ luôn được đền đáp.