Soạn bài Một người Hà Nội - Ngữ văn lớp 11 trang 11 sách Cánh diều tập 2: Hướng dẫn chi tiết và sâu sắc

Văn bản Một người Hà Nội của Nguyễn Khải là một tác phẩm nổi bật trong chương trình Ngữ văn lớp 11. EduTOPS mang đến bài Soạn văn 11: Một người Hà Nội, cung cấp kiến thức sâu sắc và hữu ích giúp học sinh nắm vững nội dung tác phẩm.

Học sinh lớp 11 có thể tham khảo tài liệu này để chuẩn bị tốt cho phần bài nói và nghe. Khám phá ngay nội dung chi tiết để hiểu sâu hơn về tác phẩm.

1. Hướng dẫn Soạn bài Một người Hà Nội chi tiết và đầy đủ nhất

1.1 Chuẩn bị

- Nguyễn Khải (1930 - 2008), tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải, sinh tại Hà Nội nhưng từng sống ở nhiều nơi. Năm 1947, ông gia nhập đội tự vệ chiến đấu tại thị xã Hưng Yên, sau đó vào bộ đội, làm y tá rồi chuyển sang làm báo. Năm 1951, ông đảm nhiệm công tác tuyên huấn ở Phòng chính trị Quân khu III. Năm 1952, ông trở thành Thư ký tòa soạn báo Chiến sĩ Quân khu III. Từ năm 1956, ông công tác tại tòa soạn tạp chí Văn nghệ Quân đội và là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam. Sau năm 1975, ông chuyển vào sinh sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông bao gồm: Mùa lạc (tập truyện ngắn, 1960), Một chặng đường (truyện dài, 1962), Họ sống và chiến đấu (ký sự, 1966), Hòa vang (bút ký, 1967), Đường trong mây (tiểu thuyết, 1970)...

- Mỗi cá nhân đều mang trong mình trách nhiệm giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa qua thời gian.

- Tính cách của người Hà Nội được thể hiện qua sự thanh lịch, tinh tế và nét đẹp văn hóa đặc trưng, làm nổi bật hình ảnh con người Thủ đô.

1.2 Đọc hiểu

Câu 1. Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa được giải phóng được thể hiện như thế nào?

Nhân vật “tôi” cảm thấy vô cùng khoan khoái và hạnh phúc trước sự giải phóng của Hà Nội, một cảm xúc tràn đầy niềm vui và tự hào.

Câu 2. Thái độ của nhân vật cô Hiền đối với thời cuộc được thể hiện ra sao?

Cô Hiền là người khôn ngoan, biết cách ứng xử linh hoạt và thích nghi với mọi biến động của thời cuộc, thể hiện sự sáng suốt và bản lĩnh.

Câu 3. Lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm của nhân vật cô Hiền được biểu hiện như thế nào?

Cô Hiền đã đồng ý cho hai người con trai của mình tòng quân, thể hiện lòng yêu nước và trách nhiệm với đất nước.

Câu 4. Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền có những điểm gì đặc biệt?

Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền toát lên vẻ cổ kính và tao nhã: Nơi tiếp khách của cô sau tấm bình phong cao hơn đầu người bằng gỗ chạm suốt mấy chục năm không hề thay đổi. Một bộ sa lông gụ “cái khánh”, cái sập gụ chân quỳ chạm rất đẹp nhưng không khảm, cái tủ chùa một cánh bên trong bày một cái lọ men Thúy Hồng, một cái lư đời Hán, một cái liễn hấp sâm Giang Tây, và mấy thứ bình lọ màu men thì thường nhưng có dáng lạ, chả rõ từ đời nào.

Câu 5. Hình ảnh cái bát thủy tiên men đỏ mang ý nghĩa gì?

Hình ảnh cái bát thủy tiên men đỏ gợi lên một thú chơi tao nhã của người Hà Nội vào dịp Tết - thú chơi hoa thủy tiên, thể hiện nét văn hóa tinh tế và thanh lịch.

Câu 6. Những sự việc nào khiến nhân vật “tôi” cảm thấy buồn phiền?

Cách ứng xử và lời nói của một số người đã làm mất đi vẻ đẹp văn hóa của người Hà Nội, khiến nhân vật “tôi” cảm thấy đau lòng và thất vọng.

1.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. Nhân vật trung tâm của truyện là ai? Hãy vẽ sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa nhân vật trung tâm này với các nhân vật khác trong truyện.

- Nhân vật trung tâm của truyện là cô Hiền - một người Hà Nội với nét đẹp văn hóa và bản lĩnh đặc trưng.

- Mối quan hệ với các nhân vật khác:

• Nhân vật “tôi”: cháu họ
• Anh bếp, chị vú: người làm trong nhà

Câu 2. Xác định phẩm chất, tính cách của nhân vật cô Hiền trong truyện Một người Hà Nội. Dựa vào những chi tiết nào để có thể xác định như thế? Vì sao nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?

- Xuất thân: xinh đẹp, thông minh, sinh ra trong gia đình giàu có, mang trong mình nét thanh lịch của người Hà Nội.

- Suy nghĩ, hành động của cô Hiền trong từng thời đoạn của đất nước:

• Thời chống Pháp: vẫn sống ở Hà Nội, không dính líu gì đến “chính phủ”, sống một cuộc sống đường hoàng, sung túc, vẫn giữ nền nếp sinh hoạt và lễ nghi tốt đẹp của người Hà Nội.
• Thời kỳ Hà Nội giải phóng: giữ gìn cách sống và nếp cũ của người Hà Nội, luôn là nội tướng trong gia đình (quyết chuyện sinh con, làm ăn…).
• Thời chống Mỹ: không khuyến khích cũng không ngăn cản con cái tòng quân.
• Sau 1975: giữ nếp sống thanh lịch của người Hà Nội, vẫn tổ chức bữa cơm bạn bè mỗi tháng một lần giữa những cựu công dân của Hà Nội.

=> Cô Hiền là một người phụ nữ khôn ngoan, sắc sảo, thực tế, thức thời; có bản lĩnh, giàu lòng tự trọng; có ý thức sâu sắc về giữ gìn nền nếp và giá trị văn hóa tốt đẹp của Hà Nội.

- Nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội: “Hạt bụi” chỉ một sự vật nhỏ bé, tầm thường; “vàng” là một kim loại có giá trị kinh tế cao. Vậy nên “hạt bụi vàng” mang ý tuy nhỏ bé nhưng lại có giá trị quý giá. Cô Hiền tuy chỉ là một cá nhân, nhưng cô đại diện cho cốt cách, bản lĩnh và vẻ đẹp văn hóa vững bền của Hà Nội, mang trong mình những nét đẹp tiêu biểu của người Hà Nội.

Câu 3. Cách nhìn, quan điểm, thái độ của người kể chuyện xưng “tôi” đối với các nhân vật và sự việc trong truyện được thể hiện như thế nào?

• Cái nhìn khách quan, toàn diện
• Giỏi quan sát, cảm nhận nhạy bén, sắc sảo.
• Giọng điệu vui đùa, khôi hài nhưng khôn ngoan, trải đời.
• Trân trọng những giá trị truyền thống của dân tộc.

Câu 4. Trong truyện Một người Hà Nội, lời nhân vật được cá thể hoá sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Ý kiến của em về nhận định trên.

• Ý kiến: đồng tình
• Nguyên nhân: nhân vật “tôi” vừa là người kể chuyện, vừa là nhân vật tham gia vào câu chuyện, mang tới cái nhìn chân thực, khách quan.

Câu 5. Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh có ý nghĩa và tác dụng ra sao trong việc thể hiện chủ đề của truyện?

- Cây si: biểu tượng cho nét đẹp văn hóa nghìn năm của mảnh đất Hà Nội văn hiến, mang trong mình sự trường tồn và bền vững.

- Câu chuyện cây si bị bật rễ rồi lại hồi sinh cho thấy sức mạnh của truyền thống trước sự thay đổi của thời đại. Hà Nội có thể chao đảo, biến động trước thời cuộc (cây si bị bật gốc) nhưng những giá trị tốt đẹp sẽ không mất đi (cây si hồi sinh), thể hiện sự kiên cường và bất diệt của văn hóa Thủ đô.

Câu 6. Từ truyện Một người Hà Nội, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa phẩm chất, tính cách cá nhân với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc?

• Phẩm chất, tính cách cá nhân có liên quan mật thiết với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc.
• Con người cần phải sống có cốt cách, biết quý trọng các giá trị văn hóa dân tộc, từ đó góp phần gìn giữ và phát triển những nét đẹp truyền thống.

2. Soạn bài Một người Hà Nội ngắn gọn và súc tích

2.1 Tác giả

- Nguyễn Khải (1930 - 2008), tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải, sinh tại Hà Nội nhưng từng sống ở nhiều nơi khác nhau, mang trong mình trải nghiệm đa dạng về cuộc sống.

- Năm 1947, ông gia nhập đội tự vệ chiến đấu tại thị xã Hưng Yên, sau đó trở thành bộ đội, làm y tá rồi chuyển sang lĩnh vực báo chí.

- Năm 1951, ông đảm nhiệm công tác tuyên huấn tại Phòng chính trị Quân khu III, góp phần vào công tác tư tưởng của quân đội.

- Năm 1952, ông trở thành Thư ký tòa soạn báo Chiến sĩ Quân khu III, nơi ông phát huy tài năng viết lách của mình.

- Từ năm 1956, ông công tác tại tòa soạn tạp chí Văn nghệ Quân đội và được bầu làm Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam, khẳng định vị thế trong làng văn học.

- Sau năm 1975, ông chuyển vào sinh sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh, tiếp tục sự nghiệp sáng tác của mình.

- Nguyễn Khải bắt đầu viết văn từ năm 1950, khởi đầu cho một sự nghiệp văn chương đầy thành công.

- Năm 1951, ông được trao giải khuyến khích về văn xuôi trong cuộc thi văn nghệ 1951 - 1952, đánh dấu bước đầu tiên trong hành trình văn học của mình.

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Mùa lạc (tập truyện ngắn, 1960), Một chặng đường (truyện dài, 1962), Họ sống và chiến đấu (ký sự, 1966), Hòa vang (bút ký, 1967), Đường trong mây (tiểu thuyết, 1970)...

2.2 Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Truyện ngắn Một người Hà Nội được sáng tác năm 1990, trong bối cảnh đất nước bước vào thời kỳ đổi mới.

- Tác phẩm đã khám phá vẻ đẹp sâu thẳm trong tâm hồn và tính cách con người Việt Nam, trải qua bao biến động và thăng trầm của lịch sử.

b. Bố cục

- Gồm 5 phần:

- Phần 1. Từ đầu đến “dính líu nhiều có ngày lại rắc rối”: Giới thiệu về cô Hiền, một người phụ nữ Hà Nội với nét đẹp văn hóa và bản lĩnh.

- Phần 2. Tiếp theo đến “rút lui ngay”: Cô Hiền trong thời kỳ hòa bình lặp lại, giữ gìn nếp sống truyền thống.

- Phần 3. Tiếp theo đến “đại khái là như thế”: Cô Hiền trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, thể hiện sự khôn ngoan và thức thời.

- Phần 4. Tiếp theo đến “từ mấy tháng nay rồi”: Cô Hiền sau chiến thắng mùa xuân 1975, tiếp tục giữ vững nét đẹp văn hóa của người Hà Nội.

- Phần 5. Còn lại: Cô Hiền trong những năm thời kỳ đổi mới, vẫn là biểu tượng của sự thanh lịch và bản lĩnh.

c. Tóm tắt

Cô Hiền - một người Hà Nội, được ví như “hạt bụi vàng” của thủ đô nghìn năm văn hiến. Cô vốn xinh đẹp, thông minh, sinh ra trong gia đình giàu có nhưng lương thiện. Thời trẻ, cô từng mở xa lông văn học, giao lưu với giới trí thức. Khi lập gia đình, cô kết hôn với một ông giáo Tiểu học, khiến nhiều người ngỡ ngàng. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, cô vẫn sống ở Hà Nội một cách nền nếp, giữ gìn lễ nghi. Khi con trai cả xin vào chiến trường, cô không ngăn cản. Con thứ hai thi đỗ điểm cao nên được giữ lại trường. Năm 1975, con trai cả trở về với quân hàm thượng úy. Cô Hiền vẫn duy trì thói quen tổ chức bữa ăn bạn bè mỗi tháng. Nhân vật “tôi” chuyển vào Sài Gòn sinh sống nhưng mỗi lần ra Hà Nội đều ghé thăm cô Hiền. Nhân vật “tôi” bày tỏ nỗi buồn về sự xuống cấp trong cách ứng xử của người Hà Nội hiện đại. Cô Hiền kể cho anh nghe câu chuyện về cây si bật gốc vì bão ở đền Ngọc Sơn, như một ẩn dụ về sự kiên cường của văn hóa Hà Nội.

2.3 Tổng kết

- Nội dung: Một người Hà Nội thể hiện sự trân trọng và khát khao lưu giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Hà Nội trước những biến động không ngừng của thời đại. Tác phẩm là lời nhắc nhở về giá trị của bản sắc văn hóa trong dòng chảy hiện đại.

- Nghệ thuật: Tác phẩm sử dụng giọng điệu vừa hài hước vừa suy tư, kết hợp với nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo, tạo nên một câu chuyện vừa chân thực vừa giàu tính triết lý, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.