Hướng dẫn Soạn bài Chữ người tử tù - Ngữ văn lớp 10 trang 21 sách Kết nối tri thức tập 1 chi tiết và sâu sắc

Truyện ngắn Chữ người tử tù, một kiệt tác của Nguyễn Tuân, được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 10, mang đến những giá trị văn học sâu sắc và đậm chất nhân văn.

EduTOPS xin giới thiệu tài liệu Soạn văn 10: Chữ người tử tù, cung cấp kiến thức bổ ích và chi tiết giúp học sinh nắm vững tác phẩm này.

1. Hướng dẫn Soạn bài Chữ người tử tù ngắn gọn và súc tích dành cho học sinh lớp 10

1.1 Trước khi đọc

Dựa vào nhan đề Chữ người tử tù, bạn hãy thử hình dung và dự đoán nội dung câu chuyện mà tác phẩm muốn truyền tải?

Gợi ý: Tác phẩm xoay quanh những dòng chữ cuối cùng đầy ý nghĩa của một người tử tù, mang đến thông điệp sâu sắc về giá trị con người và nghệ thuật.

1.2 Đọc - hiểu văn bản

Câu 1. Hãy tóm tắt nội dung cuộc trò chuyện giữa quản ngục và thầy thơ lại.

Viên quản ngục nhận được phiến trát từ Sơn Hưng Tuyên đốc bộ đường và hỏi thầy thơ lại về việc sắp nhận sáu tên tử tù, trong đó có Huấn Cao - người nổi tiếng với tài viết chữ đẹp và khả năng vượt ngục.

Câu 2. Hãy chú ý các chi tiết miêu tả ngoại hình, suy nghĩ, lời nói, sở thích, môi trường sống của quản ngục và những câu văn khái quát tính cách nhân vật này.

- Ngoại hình: “Người ngồi đấy, đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu. Những đường nhăn nheo của một bộ mặt tư lự, bây giờ đã biến mất hẳn. Ở đấy, giờ chỉ còn là mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ...”

- Lời nói: “Này, thầy bát… đó không?”, “Không, tôi nghe… vượt ngục nữa không?”...

- Suy nghĩ: “Có lẽ lão bát này, cũng là một người khá đây… Ta muốn biệt đãi ông Huấn Cao, ta muốn cho ông đỡ cực trong những ngày còn lại…”

- Tính cách: “Tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ…”

Câu 3. Theo bạn, viên quản ngục sẽ đối xử với Huấn Cao như thế nào? Chi tiết nào ở phần 1 khiến bạn suy đoán như vậy?

- Viên quản ngục sẽ đối xử biệt đãi với Huấn Cao, thể hiện sự tôn trọng và kính nể.

- Chi tiết: Suy nghĩ của quản ngục “Ta muốn biệt đãi ông Huấn Cao, ta muốn cho ông đỡ cực trong những ngày còn lại”.

Câu 4. Dựa vào hiểu biết của em về chốn lao tù và hoàn cảnh các nhân vật, hãy suy đoán địa điểm họ sẽ gặp nhau.

Suy đoán: Một phòng giam tối tăm, bẩn thỉu và chật hẹp trong nhà tù.

Câu 5. Huấn Cao đã phản ứng thế nào trước sự “biệt đãi” của viên quản ngục?

Huấn Cao coi sự “biệt đãi” là chuyện thường tình, vẫn thản nhiên “ăn thịt, uống rượu như một việc vẫn làm trong hứng bình sinh”.

Câu 6. Liệu Huấn Cao có đồng ý ban tặng nét chữ của mình cho viên quản ngục hay không?

Dự đoán: Huấn Cao sẽ không ngần ngại trao tặng chữ cho viên quản ngục, bởi ông nhận ra sự chân thành và tấm lòng ngưỡng mộ của người này.

Câu 7. Huấn Cao đã đưa ra lời khuyên gì cho viên quản ngục? Thái độ của quản ngục trước lời khuyên ấy ra sao?

- Lời khuyên của Huấn Cao: “Nơi đây quá hỗn loạn. Ta khuyên thầy Quản nên tìm một chốn thanh cao hơn. Chỗ này không xứng để treo một bức lụa trắng với những nét chữ vuông vắn, thể hiện hoài bão lớn lao của một đời người…”.

- Thái độ của quản ngục: Ông vô cùng xúc động, cúi đầu vái lạy Huấn Cao, hai tay chắp lại, giọng nghẹn ngào: “Kẻ mê muội này xin ghi lòng tạc dạ lời dạy bảo của ngài.”

Câu 8. Nội dung câu chuyện có tương đồng với những suy đoán ban đầu của bạn khi đọc nhan đề tác phẩm không?

Nội dung câu chuyện hoàn toàn tương đồng với những gì tôi đã hình dung khi lần đầu đọc nhan đề tác phẩm.

1.3 Trả lời câu hỏi

Câu 1. Hãy xác định tình huống truyện trong tác phẩm Chữ người tử tù.

Tình huống truyện của tác phẩm Chữ người tử tù: Cuộc gặp gỡ đặc biệt giữa viên quản ngục, người đại diện cho quyền lực nhưng có tâm hồn yêu cái đẹp, và Huấn Cao, một tử tù nhưng lại là người sáng tạo ra cái đẹp.

=> Tình huống này góp phần làm nổi bật tính cách nhân vật và tạo nên kịch tính cho câu chuyện. Xét trên bình diện xã hội, họ là đối thủ, nhưng trên bình diện nghệ thuật, họ lại là tri kỷ.

Câu 2. Lời kể về nhân vật quản ngục (trong phần 1) là của ai? Lời kể ấy tác động đến cách nhìn của bạn về nhân vật này như thế nào?

• Lời kể về nhân vật quản ngục (trong phần 1) là của người kể chuyện (tác giả).
• Qua lời kể, người đọc có cái nhìn khách quan và chân thực hơn về nhân vật quản ngục.

Câu 3. Sự kiện nào đã tạo nên bước ngoặt trong thái độ của Huấn Cao đối với quản ngục? Sau sự kiện ấy, mối quan hệ của họ thay đổi như thế nào?

- Ban đầu, trước sự biệt đãi của viên quản ngục, Huấn Cao tỏ ra thờ ơ và thậm chí khinh bạc, đáp lại: “Ngươi hỏi ta cần gì à? Ta chỉ muốn một điều. Là nhà ngươi đừng bước chân vào đây nữa”, sẵn sàng đón nhận mọi hậu quả.

- Khi nhận ra viên quản ngục là người có tâm hồn trong sáng và yêu cái đẹp, Huấn Cao đã đồng ý cho chữ.

- Sau sự kiện ấy, mối quan hệ của họ thay đổi: Họ trở thành tri âm, tri kỷ, chia sẻ sự đồng điệu trong tâm hồn.

Câu 4. Nhân vật Huấn Cao được tác giả khắc họa qua những chi tiết tiêu biểu nào? Hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát đặc điểm tính cách của Huấn Cao.

- Tài năng vượt trội:

• Không chỉ có tài viết chữ “rất nhanh và rất đẹp” mà còn có khả năng “bẻ khóa vượt ngục” - một con người văn võ song toàn.
• Người nghệ sĩ tạo ra cái đẹp: cảnh cho chữ - một cảnh tượng độc đáo chưa từng thấy.

- Khí phách hiên ngang:

• Tự do trong suy nghĩ và hành động: “dỡ cái gông nặng tám tạ xuống nền đá tảng đánh thuỳnh một cái”, thái độ “lãnh đạm” trước sự đe dọa của lính áp giải.
• Thái độ khinh bạc, coi thường quyền lực: Dưới mắt Huấn Cao, bọn lính coi ngục chỉ là lũ tiểu nhân thị oai, nên ông thờ ơ, coi thường. Ông thản nhiên trước sự biệt đãi của viên quản ngục, đáp lại: “Ngươi hỏi ta cần gì à? Ta chỉ muốn một điều. Là nhà ngươi đừng bước chân vào đây nữa”, sẵn sàng đón nhận mọi hậu quả.

- Thiên lương trong sáng:

• Coi thường của cải vật chất: Huấn Cao khẳng định: “Ta nhất sinh không vì vàng bạc hay quyền quý mà ép mình phải viết chữ bao giờ”.
• Trân trọng thiên lương của người khác: Ông nhận ra và trân quý tấm lòng của viên quản ngục: “Nào ta có biết, người như thầy quản đây lại có sở nguyện cao đẹp như thế. Thiếu chút nữa ta đã phụ một tấm lòng trong thiên hạ”.
• Người hướng thiện: Huấn Cao khuyên quản ngục: “Ở đây lẫn lộn, ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi...”.

=> Huấn Cao - một con người tài hoa, có tâm hồn trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất.

Câu 5. Chỉ ra các yếu tố khiến cảnh cho chữ trở thành một cảnh tượng “xưa nay chưa từng có”. Hãy phân tích ý nghĩa của cảnh tượng kì lạ đó.

- Các yếu tố khiến cảnh cho chữ trở thành một cảnh tượng “xưa nay chưa từng có”:

• Thông thường, nghệ thuật được sáng tác ở những nơi trang nghiêm, sạch sẽ, nhưng cảnh cho chữ lại diễn ra trong nhà tù - nơi cái ác ngự trị.
• Người nghệ sĩ thường cần sự thoải mái về tinh thần và thể xác, nhưng Huấn Cao lại đeo gông, xiềng xích và đối mặt với án tử vào ngày hôm sau.
• Quản ngục là người có quyền lực, nhưng kẻ tử tù lại ở vị thế cao hơn, quyết định cho hay không cho chữ.

- Ý nghĩa của cảnh tượng:

• Ca ngợi tấm lòng thiên lương của Huấn Cao và viên quản ngục.
• Khẳng định sự chiến thắng của cái đẹp ngay cả trong nơi tăm tối nhất.
• Thể hiện quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân: vẻ đẹp tâm hồn và tài năng luôn song hành.

Câu 6. Theo bạn, tác giả đã gửi gắm thông điệp gì qua câu chuyện xin chữ và cho chữ?

• Cái đẹp có thể xuất hiện ở những nơi tưởng chừng không thể.
• Cái đẹp có sức mạnh cảm hóa và thay đổi con người.
• Cái đẹp và cái thiện luôn gắn liền với nhau. Một nhân cách đẹp là sự hòa quyện giữa tâm hồn và tài năng.

Câu 7. Nhận xét về một điểm chung mà bạn nhận thấy giữa hai nhân vật Tử Văn (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, Nguyễn Dữ) và Huấn Cao (Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân).

Họ đều là những người anh hùng với tâm hồn trong sáng và lòng dũng cảm: Tử Văn dám đốt đền trừ hại cho dân, còn Huấn Cao khởi nghĩa chống lại triều đình thối nát, suy tàn.

1.4 Kết nối đọc - viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong truyện ngắn Chữ người tử tù.

Gợi ý:

Trong truyện ngắn Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã tạo dựng một tình huống truyện đầy kịch tính và độc đáo. Cuộc gặp gỡ giữa viên quản ngục - đại diện cho quyền lực nhưng mang tâm hồn yêu cái đẹp, và Huấn Cao - một tử tù nhưng lại là người sáng tạo ra cái đẹp, đã tạo nên sự đối lập đầy ý nghĩa. Trước khi bị giải đến kinh thành chịu án tử, Huấn Cao bị giam tại trại giam tỉnh Sơn. Viên quản ngục, từ lâu ngưỡng mộ tài viết chữ của Huấn Cao, đã tìm cách biệt đãi nhưng chỉ nhận lại sự khinh bạc. Khi nhận ra tấm lòng chân thành của viên quản ngục, Huấn Cao đã đồng ý cho chữ. Cảnh cho chữ diễn ra trong căn phòng giam chật hẹp, tối tăm, nhưng những nét chữ “rồng bay phượng múa” lại thể hiện khí phách và hoài bão lớn lao của Huấn Cao. Sau đó, ông khuyên viên quản ngục rời khỏi chốn lao tù để giữ gìn “thiên lương trong sáng”. Viên quản ngục xúc động, chắp tay vái lạy và nói: “Kẻ mê muội này xin lĩnh ý”. Tình huống này không chỉ làm nổi bật tính cách nhân vật mà còn tạo nên kịch tính, đồng thời khẳng định sự gặp gỡ giữa hai tâm hồn tri kỷ trên bình diện nghệ thuật.

2. Soạn bài Chữ người tử tù: Phân tích chi tiết và sâu sắc

2.1 Tác giả

- Nguyễn Tuân (1910 - 1987) sinh ra trong một gia đình nhà Nho khi Hán học đã suy tàn.

- Quê ông ở làng Mọc, nay thuộc phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội.

- Thời thơ ấu, Nguyễn Tuân cùng gia đình sống ở nhiều tỉnh thành miền Trung.

- Ông học đến hết bậc Thành chung (tương đương THCS ngày nay) tại Nam Định, sau đó về Hà Nội viết văn, làm báo.

- Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân gia nhập cách mạng, dùng ngòi bút phục vụ hai cuộc kháng chiến của dân tộc.

- Từ năm 1948 đến 1958, ông giữ chức Tổng thư ký Hội Văn nghệ Việt Nam.

- Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp.

- Ông có đóng góp to lớn cho nền văn học Việt Nam hiện đại, thúc đẩy thể loại tùy bút, bút ký đạt đến đỉnh cao nghệ thuật, làm phong phú ngôn ngữ văn học dân tộc.

- Năm 1996, Nguyễn Tuân được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Một chuyến đi (1938), Vang bóng một thời (1940), Thiếu quê hương (1940), Chiếc lư đồng mắt cua (1941), Đường vui (1949), Tình chiến dịch (1950), Sông Đà (1960), Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi (1972)...

2.2 Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Ban đầu, “Chữ người tử tù” có tên là “Dòng chữ cuối cùng”, được in năm 1939 trên tạp chí Tao đàn.

- Sau đó, truyện được in trong tập “Vang bóng một thời” (1940) và đổi tên thành “Chữ người tử tù”.

- “Vang bóng một thời” là tập truyện ngắn gồm 11 tác phẩm, sáng tác trước Cách mạng. Các nhân vật chủ yếu là những Nho sĩ cuối mùa - tài hoa nhưng bất đắc chí.

b. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “Để mai ta dò ý tứ hắn lần nữa xem sao rồi sẽ liệu”: Cuộc trò chuyện giữa viên quản ngục và thầy thơ lại trước ngày nhận tử tù.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Thiếu chút nữa, ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”: Cuộc nhận tù, sự biệt đãi của quản ngục và thái độ khinh bạc của Huấn Cao.
• Phần 3. Còn lại: Cảnh cho chữ - một cảnh tượng “xưa nay chưa từng có”.

c. Tóm tắt

Trước khi bị giải đến kinh thành chịu án tử, Huấn Cao bị giam tại trại giam tỉnh Sơn. Viên quản ngục, từ lâu ngưỡng mộ tài viết chữ của Huấn Cao, đã tìm cách biệt đãi nhưng chỉ nhận lại sự khinh bạc. Khi nhận ra tấm lòng chân thành của viên quản ngục, Huấn Cao đã đồng ý cho chữ. Cảnh cho chữ diễn ra trong căn phòng giam chật hẹp, tối tăm, nhưng những nét chữ “rồng bay phượng múa” lại thể hiện khí phách và hoài bão lớn lao của Huấn Cao. Sau đó, ông khuyên viên quản ngục rời khỏi chốn lao tù để giữ gìn “thiên lương trong sáng”. Viên quản ngục xúc động, chắp tay vái lạy và nói: “Kẻ mê muội này xin lĩnh ý”.

2.3 Đọc hiểu

a. Nhân vật Huấn Cao

* Vẻ đẹp của tài năng và khí phách

- Tài năng vượt trội:

• Không chỉ có tài viết chữ “rất nhanh và rất đẹp” mà còn có khả năng “bẻ khóa vượt ngục” - một con người văn võ song toàn.
• Người nghệ sĩ tạo ra cái đẹp: cảnh cho chữ - một cảnh tượng độc đáo chưa từng thấy.

- Khí phách hiên ngang:

• Tự do trong suy nghĩ và hành động: “thúc mạnh đầu thang gông xuống thềm đá tảng đánh thuỳnh một cái”, thái độ “lãnh đạm” trước sự đe dọa của lính áp giải.
• Thái độ khinh bạc, coi thường quyền lực: Dưới mắt Huấn Cao, bọn lính coi ngục chỉ là lũ tiểu nhân thị oai, nên ông thờ ơ, coi thường. Ông thản nhiên trước sự biệt đãi của viên quản ngục, đáp lại: “Ngươi hỏi ta cần gì à? Ta chỉ muốn một điều. Là nhà ngươi đừng bước chân vào đây nữa”, sẵn sàng đón nhận mọi hậu quả.

* Vẻ đẹp thiên lương trong sáng

- Coi thường của cải vật chất: Huấn Cao khẳng định: “Ta nhất sinh không vì vàng bạc hay quyền quý mà ép mình phải viết chữ bao giờ”.

- Trân trọng thiên lương của người khác: Ông nhận ra và trân quý tấm lòng của viên quản ngục: “Nào ta có biết, người như thầy quản đây lại có sở nguyện cao đẹp như thế. Thiếu chút nữa ta đã phụ một tấm lòng trong thiên hạ”.

- Người hướng thiện: Huấn Cao khuyên quản ngục: “Ở đây lẫn lộn, ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi...”.

=> Huấn Cao - một con người tài hoa, có tâm hồn trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất.

b. Viên quan coi ngục

* Đôi nét về viên quản ngục:

- Ngoại hình: “Người ngồi đấy, đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu. Những đường nhăn nheo của một bộ mặt tư lự, bây giờ đã biến mất hẳn. Ở đấy, giờ chỉ còn là mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ...”

- Tính cách: “Tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ…”

* Tính cách của viên quản ngục

- Viên quản ngục có tấm lòng biết quý trọng nhân tài: Ông coi trọng tài năng và dành sự biệt đãi đặc biệt cho Huấn Cao.

- Ông là người có tâm hồn nghệ sĩ, biết trân trọng cái đẹp: Ông có thú chơi chữ tao nhã và khao khát sở hữu nét chữ của Huấn Cao để treo trong nhà.

- Một con người có thiên lương trong sáng: Ông xúc động sâu sắc trước lời khuyên chân thành của Huấn Cao.

c. Cảnh cho chữ - một cảnh xưa nay chưa từng có

* Tóm tắt hoàn cảnh trước khi cho chữ

- Người tù Huấn Cao: Là người có tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do và căm ghét những kẻ nhũng nhiễu nhân dân. Ông còn là một nghệ sĩ tài hoa, yêu cái đẹp và luôn giữ gìn thiên lương trong sáng. Huấn Cao có nguyên tắc riêng: chỉ cho chữ những người ông quý trọng, không bao giờ cúi đầu trước uy quyền hay đồng tiền.

- Quản ngục: Một người có thiên lương, biết quý trọng người tài và yêu cái đẹp, nhưng lại làm nghề quản ngục. Khao khát có được chữ của Huấn Cao là ước nguyện lớn nhất đời ông.

* Diễn biến cảnh cho chữ

- Thời gian: Cảnh cho chữ diễn ra vào đêm khuya, thời khắc cuối cùng của một con người tài hoa.

- Không gian: Cảnh tượng thiêng liêng lại diễn ra trong không gian u ám của ngục tối, trên nền đất ẩm thấp, với mùi hôi của dán, chuột…

- Người cho chữ là một tử tù nhưng oai phong, đang trong tư thế ban ân huệ cuối cùng. Kẻ xin chữ, dù có quyền hành, lại cúi đầu mang ơn.

* Nguyên nhân cảnh cho chữ là “cảnh tượng xưa nay chưa từng có”

- Thông thường, nghệ thuật được sáng tác ở những nơi trang nghiêm, sạch sẽ, nhưng cảnh cho chữ lại diễn ra trong nhà tù - nơi cái ác ngự trị.

- Người nghệ sĩ thường cần sự thoải mái về tinh thần và thể xác, nhưng Huấn Cao lại đeo gông, xiềng xích và đối mặt với án tử vào ngày hôm sau.

- Quản ngục là người có quyền lực, nhưng kẻ tử tù lại ở vị thế cao hơn, quyết định cho hay không cho chữ.

* Ý nghĩa của cảnh cho chữ

• Ca ngợi tấm lòng thiên lương của Huấn Cao và viên quản ngục.
• Khẳng định sự chiến thắng của cái đẹp ngay cả trong nơi tăm tối nhất.
• Thể hiện quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân: vẻ đẹp tâm hồn và tài năng luôn song hành.

2.4 Tổng kết

a. Nội dung

Truyện ngắn Chữ người tử tù đã khắc họa thành công hình tượng Huấn Cao - một con người tài hoa, có tâm hồn trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất. Qua đó, Nguyễn Tuân thể hiện quan niệm về cái đẹp, khẳng định sự bất tử của cái đẹp và bộc lộ tấm lòng yêu nước thầm kín.

b. Nghệ thuật

Tình huống truyện độc đáo, nghệ thuật xây dựng cảnh, khắc họa tính cách nhân vật, sử dụng thủ pháp đối lập, ngôn ngữ giàu hình ảnh…